न्यायकोशः /872
This page has been fully proofread once and needs a second look.
न्यायकोशः ।
•
विधया कोटियोपस्थापकतया फलीभूतसंशयं प्रति प्रयोजकम् इति
विज्ञेयम् । यथा अनैकान्तिके अन्वयाद्व्यतिरेकाद्वा कोट्युपस्थापकतया
संशयः फलम् ( चि० २ सत्प्र० ) इत्यादिग्रन्थे धूमवान्वः इत्यादौ
धूमधूमाभाववद्ध्यावृत्तवह्निमान् इति ज्ञानं व्यतिरेकः । ७ सजातीयाधि
क्यम् । यथा वैश्येभ्यः क्षत्रियाः शूराः शूद्रेभ्यो धनिनो विशः इत्यत्र
पञ्चम्यर्थो व्यतिरेकः । अत्र वैश्यशौर्यादधिकशौर्यवन्तः क्षत्रियाः शुद्रष
नादधिकधनवन्तो वैश्याः इत्यर्थो बोध्यते ( श० प्र० श्लो० ९३१०
१२८ ) । ८ विना इत्यस्यार्थः । ९ अर्थालंकार विशेषः इत्यालंकारिक
आहुः । १० विशेषेणातिक्रमः इति काव्यज्ञा आहुः ।
<व्यतिरेकदृष्टान्तः
वैधर्म्यदृष्टान्तः ।
<व्यतिरेक व्यभिचारः
(कार्यकारणभावभङ्गलक्षणो व्यभिचारः )
सत्त्वे कारणाभावः ( ग० ) । तदर्थश्च कार्याव्यवहितपूर्वक्षणावच्छेदन
कार्य
कार्यतावच्छेदकावच्छिन्नयत्किंचिद्व्यत्तयधिकरणयावयक्तिषु कारणाभाव-
•
प्रदेश कारणाभावः ( त० प्र० ख० ४ पृ० १२९) । यथा
कार्य
वत्त्वम् ( दि० गु० ) । अथ वा कार्याव्यवहितपूर्वक्षणावच्छेदेन
•
पिकायाम् समाप्ति प्रति मङ्गलस्य कारणत्व उक्ते किरणावल्यादावारा
कितो व्यभिचारो व्यतिरेक व्यभिचारो भवति । तथा हि किरणावल्या.
<व्यतिरेकव्याप्तिः
(व्याप्तिः ) [ क ] साध्याभावव्यापकी भूताभावप्रति
•
ख्यनास्तिक ग्रन्थविशेषे समाप्तिरूपकार्यसत्त्वेपि मङ्गलस्याभावः इति ।
योगित्वम् (मु० २) ( नील० २ पृ० २३ ) ( न्या० बो०२०
go
१५ ) । व्यतिरेकः साध्याभावहेस्वभावयोः साहचर्यम् ।
•
व्याप्तिर्व्यतिरेकव्याप्तिः इति व्यतिरेक व्याप्तिशब्दः संगमनीयः (सि०
च० २ पृ० २६) । यद्वा व्यतिरेकेण व्याप्तिः इति विग्रहः / व्यक्ति-
ZPPY
रेकनिरूपिता व्याप्तिरित्यर्थः ( कु० ३ ) ।
2012
•
चारेणान्वयव्याप्तिरेव गृह्यते । न च व्यतिरेकव्याप्तिज्ञानमपि अनुमितो
आचार्यास्तु
व्यतिरेकसह-
200
-
gap