न्यायकोशः /864

न्यायकोशः ।
 
लिङ्गस्याभावदर्शनम् । तद्यथा यदद्रव्यम् तत् क्रियावन्न भवति यथा

सत्ता इति ( प्रशस्त ० २ पृ० ३० ) ।
 
८१०
 

 
<वैधर्म्यनिदर्शनाभासाः – >
लिङ्गानुमेयोभयाव्यावृत्ताश्रयासिद्धाव्यावृत्तविपरी-"
 
-
 

तव्यावृत्ताः । तद्यथा नित्यः शब्दः अमूर्तत्वात् यदमूर्त तन्नित्यं दृष्टं यथा

परमाणुः यथा कर्म यथा स्थाली यथा तमोम्बरवत् । यद्रव्यं तत्क्रिया-

वद्दृष्टमिति च ( प्रशस्त० २ पृ० ४८ ) ।
 
वैधर्म्यम्-
 
<वैधर्म्यम्>
१ [ क ] व्यावृत्तो धर्मः ( वै० उ० १/१/४ पृ० १६ ) /

विरुद्धो धर्मः इति फलितोर्थ : (मु० १ ) । [ख ] अवर्तमानो धर्मः ।

यथा यदुक्तं यस्य साधर्म्यं वैधर्म्यमितरस्य तत् ( प्रशस्त ० ११११०

३९) ( भा०प० लो० २९) इत्यादौ अभावस्य समवायिकारण

वैधर्म्यम् । यदुक्तमित्यस्यार्थश्च ज्ञेयत्वादिकं विहाय यस्य पदार्थ

यत्साधर्म्यमुक्तम् तदितरस्य तद्वैधर्म्यम् इति । ज्ञेयत्वादिकं तु न

वैधर्म्यम् । केवलान्वयित्वात् इति भावः (मु० १ ) । अत्र
•
निरूपणं तु साधर्म्यशब्दव्याख्यानावसरे संपादयिष्यते । [ग]

रोधिधर्मवत्त्वम् । यथा पाकस्थले श्यामघटवैधर्म्ये रक्तघटे (वै०७

७/२/२ पृ० ३१२ ) । २ व्यतिरेकः ( गौ० वृ० १/१/३५) ।

तथा वैधर्म्यात् (गौ० १ । १ । ३५ ) इत्यादौ ।
 
कस्यापि
साधर्म्य -
तद्वि
 

 
<वैधर्म्यसमः - >
( जाति: ) [ क ] वैधर्म्येणोपसंहारे तद्धर्मविपर्ययोपपत्ते

समः ( गौ० ५/११२) । तदर्थश्च उपसंहारे साध्यस्योपसंहरणे
•
वादिना कृते तद्धर्मस्य साध्य रूपधर्मस्य यो विपर्ययो व्यतिरेकः तस्य व

र्येण केवलेन व्यायनपेक्षेण यदुपपादनं ततो हेतोवैधर्म्यसम

अत्र वैधर्म्यत्वमात्रं गमकतौपयिकम् इत्यभिमानात् सत्प्रतिपक्षदेशना
 
म
 
उच्यते ।
 
इति वार्तिक
 
Sim
 
Vok
 
यथा
 
•
अनैकान्तिकपदं सत्प्रतिपक्षपरम् ( गौ०वृ० ५/१/२) । [ख] व
•
न्वयेन व्यतिरेकेण वा साध्ये साधिते प्रतिवादिनो वैधर्म्यमात्रप्रवृत्तहेतुना
•
काशवद्वा इति स्थापनायाम् अनित्यघटवैधर्म्यादमूर्तत्वान्नित्यः स्यात्

तदभावापादनम् । यथा शब्दः अनित्यः कृतकत्वाद्वटवत व्यतिरेकेणा-
77 वादिना
 
विशेषों