न्यायकोशः /826
This page has not been fully proofread.
७७२
न्यायकोशः ।
इति स्मृतः ॥ (सा० द० परि० ६ श्लो० ७९ ) इति । ५ तस्य
चिद्रूपत्वमनवच्छिन्नविमर्शत्वमनन्योन्मुखःखमानन्दैकघनत्वं माहेश्वर्यमिति
पयोयः । स एव ह्ययं भावात्मा विमर्श: ( सर्व० सं० पृ० १९६
प्रत्यभि० ) ।
विमलः – चतुष्पञ्चाशदधिकशतत्रयम् ( अतलशब्दे दृश्यम् ) ।
-
विमलीकरणम् – संचिन्त्य मनसा मन्त्रं ज्योतिर्मन्त्रेण निर्दहेत् । मन्ने मल
त्र्यं मन्त्री विमलीकरणं हि तत् ॥ ( सर्व० सं० पृ० ३७० पात ० ) ।
विमोकः– कामान भिष्वङ्गः ( सर्व० सं० पृ० १२४ रामानु० ) ।
विमोक्षः - १ निःश्रेयसशब्दवदस्यार्थोनुसंधेयः । यथा निखिललोकविमोक्ष
मुख्योपायम् (न्या० म० १ ) इत्यादौ (त० प्र० १ ) । २ मोचनम् ।
विरहः-१ अत्यन्ताभावः । यथा अथ वा हेतुमन्निष्ठविरहाप्रतियोगिना /
• साध्येन हेतोरैकाधिकरण्यं व्याप्तिरुच्यते ॥ ( भा० प० २ श्लो० ७०)
इत्यादौ । यथा वा अभावविरहात्मत्वं वस्तुनः प्रतियोगिता ( कु० ३/१)
इत्यादौ । २ शृङ्गाररसस्य विप्रलम्भाख्योवस्थाविशेषः इति रसिकजना
वदन्ति ।
यथा
इति
वर्णा
विरामः—१ [क] प्रागभावसाधारणकृत्यभावस्यानुकूलो व्यापारः ।
धर्माद्विरमतीत्यादौ विरमतेरर्थः । स च व्यापारोत्र धर्मविषयोपेक्षा विशेष
एव । ख जीवनकालावच्छिन्नः कृत्यसमानाधिकरणकृतिध्वंसः
केचिदाहुः (ल० म० सुबर्थ० कार० ५ पृ० १०८) । २
• भावः इति शाब्दिका आहुः । अत्र सूत्रम् विरामोवसानम् (पाणि०
विरुद्धः – ( हेत्वाभासः ) [ ] सिद्धान्तमभ्युपेत्य तद्विरोधी विरुद्धः
१।४।११० ) इति । ३ विरतिः । ४ निवृत्तिश्च इति काव्यज्ञा आहुः । ।
( गौ० १।२।६ ) । यत्र वक्ष्यमाणो विरोधः वक्ष्यमाणं विरुद्धत्वं चाति
Mahe
स विरुद्धः इति परमार्थः (त० भा० ) ( वाक्य० ) ।
तु विरुद्धः स्याद्वर्तमानो हेतु: पक्षविपक्षयोः ( ता०
तार्किकरक्षायां
लो० ८२)
२०
• इत्युक्तम् । अत्र भाष्यम् । तं विरुणद्धीति तद्विरोधी । अभ्युपेतं सिद्धान्त
न्यायकोशः ।
इति स्मृतः ॥ (सा० द० परि० ६ श्लो० ७९ ) इति । ५ तस्य
चिद्रूपत्वमनवच्छिन्नविमर्शत्वमनन्योन्मुखःखमानन्दैकघनत्वं माहेश्वर्यमिति
पयोयः । स एव ह्ययं भावात्मा विमर्श: ( सर्व० सं० पृ० १९६
प्रत्यभि० ) ।
विमलः – चतुष्पञ्चाशदधिकशतत्रयम् ( अतलशब्दे दृश्यम् ) ।
-
विमलीकरणम् – संचिन्त्य मनसा मन्त्रं ज्योतिर्मन्त्रेण निर्दहेत् । मन्ने मल
त्र्यं मन्त्री विमलीकरणं हि तत् ॥ ( सर्व० सं० पृ० ३७० पात ० ) ।
विमोकः– कामान भिष्वङ्गः ( सर्व० सं० पृ० १२४ रामानु० ) ।
विमोक्षः - १ निःश्रेयसशब्दवदस्यार्थोनुसंधेयः । यथा निखिललोकविमोक्ष
मुख्योपायम् (न्या० म० १ ) इत्यादौ (त० प्र० १ ) । २ मोचनम् ।
विरहः-१ अत्यन्ताभावः । यथा अथ वा हेतुमन्निष्ठविरहाप्रतियोगिना /
• साध्येन हेतोरैकाधिकरण्यं व्याप्तिरुच्यते ॥ ( भा० प० २ श्लो० ७०)
इत्यादौ । यथा वा अभावविरहात्मत्वं वस्तुनः प्रतियोगिता ( कु० ३/१)
इत्यादौ । २ शृङ्गाररसस्य विप्रलम्भाख्योवस्थाविशेषः इति रसिकजना
वदन्ति ।
यथा
इति
वर्णा
विरामः—१ [क] प्रागभावसाधारणकृत्यभावस्यानुकूलो व्यापारः ।
धर्माद्विरमतीत्यादौ विरमतेरर्थः । स च व्यापारोत्र धर्मविषयोपेक्षा विशेष
एव । ख जीवनकालावच्छिन्नः कृत्यसमानाधिकरणकृतिध्वंसः
केचिदाहुः (ल० म० सुबर्थ० कार० ५ पृ० १०८) । २
• भावः इति शाब्दिका आहुः । अत्र सूत्रम् विरामोवसानम् (पाणि०
विरुद्धः – ( हेत्वाभासः ) [ ] सिद्धान्तमभ्युपेत्य तद्विरोधी विरुद्धः
१।४।११० ) इति । ३ विरतिः । ४ निवृत्तिश्च इति काव्यज्ञा आहुः । ।
( गौ० १।२।६ ) । यत्र वक्ष्यमाणो विरोधः वक्ष्यमाणं विरुद्धत्वं चाति
Mahe
स विरुद्धः इति परमार्थः (त० भा० ) ( वाक्य० ) ।
तु विरुद्धः स्याद्वर्तमानो हेतु: पक्षविपक्षयोः ( ता०
तार्किकरक्षायां
लो० ८२)
२०
• इत्युक्तम् । अत्र भाष्यम् । तं विरुणद्धीति तद्विरोधी । अभ्युपेतं सिद्धान्त