न्यायकोशः /800
This page has been fully proofread once and needs a second look.
न्यायकोशः ।
प्रकृतिविकृति-
भावाभानान्नातिप्रसङ्गः । किंच प्रकृतिकर्मणः काष्ठादे: तादृशविशिष्टा-
सत्त्ववत्त्वात् विकृतिकर्मणश्च भस्मादेः तादृशोत्पत्त्याश्रयत्वालक्षणसंगतिः ।
सुवर्णे कुण्डलं करोतीत्यादौ सुवर्णस्य पूर्वरूपविशिष्टासत्त्वफल
कुण्डलस्य चोत्पत्तिमत्त्वादुभयोरपि विकार्यत्वम् । तदुक्तं भर्तृहरिणायद
•
सज्जायते सद्वा जन्मना यत्प्रकाश्यते । प्रकृतेस्तु विवक्षायां विकायें।
कैश्चिदन्यथा ॥ इति । प्रकृतिकर्मत्वं च धात्वर्थव्यापारनिर्वाह्याभावप्रति-
योगितावच्छेदकधर्मवश्वम् । काशान् कटं करोति कुसुमानि स्रजं करोति
•
सुवर्ण कुण्डलं करोति मृदं घटं करोति काष्ठं भस्म करोति तण्डुलानोदनं ।
पचतीत्यादौ धात्वर्थव्यापारनिर्वाह्यो यः पूर्वभाव विशिष्टकाष्ठकाशादिप्रति-
योगिकः अभावो विशिष्टासत्त्वरूपः तत्प्रतियोगितावच्छेदकवैशिष्ट्यवत्वं
काशकाष्ठाः इति तत्प्रकृतौ लक्षणसंगतिः । अत्रेदं बोध्यम् ।
•
भस्मेत्यत्र करोतेर्नाश उत्पत्तिश्च फलद्वयम् तदनुकूलव्यापारश्चार्थः ।
प्रतियोगितया काष्ठस्य उत्पत्तौ भस्मन आधेयतयान्वयः । काष्ठप्रतियोगिक
नाशानुकूलो भस्मोत्पादको वर्तमानो व्यापारः इति वैयाकरणमते बोधः।
•
द्वितीयाया नाशकत्वमर्थः । विकृतिकर्मबोधकौदनपदोत्तरद्वितीयायाश्चोत्या.
नैयायिकमते तण्डुलानोदनं पचतीत्यादौ प्रकृतिकर्मबोधकतण्डलपदोत्त
"
काठ
नाशे
दकत्वमर्थः । तण्डुलाद्यन्वितं नाशकत्वं च पाकेन्वेति । ओदनाद्यन्वितो
त्पादकत्वस्य नाशकत्वविशिष्टे पाकेन्वयः । तथा
• ओदनोत्पादको यो व्यापारः तदनुकूलकृतिमान् इति बोधः । एवम् क
बोध्यम् । भस्म करोतीत्यादौ यदा भस्मप्रकृतिभूतकाष्ठादिसमवधान
भस्म करोतीत्यादावप्यूह्यम् (वै० सा० ६० सुब० कार० २) । इदं च
मवधानमस्ति तदा तदेव विकृतिरूपं कर्म विकार्यम् इत्युच्यते इति ।
नास्ति तदा भस्मादिरूपं विकृतिकर्म निर्वत्यम् इत्युच्यते । यदा च तत्स
காறு
ओदनोत्पादको यो व्यापारः तदनुकूलकृतिमान् इति बोधः । एवम् क
बोध्यम् । भस्म करोतीत्यादौ यदा भस्मप्रकृतिभूतकाष्ठादिस
1
भस्म करोतीत्यादावप्यूह्यम् (वै० सा० ६० सुब० कार० २) । इदं च
मवधानमस्ति तदा तदेव विकृतिरूपं कर्म विकार्यम् इत्युच्यते इति ।
नास्ति तदा भस्मादिरूपं विकृतिकर्म निर्वत्यम् इत्युच्यते । यदा च तत्स
<विकृतिः
१ विकारः । २ विकार्यम् । ३ मीमांसकास्तु
पदेशः सा विकृतिः । यथा सौर्यादिः इष्टि: । तत्र कतिपयाङ्गानाम
देशेन प्राप्तत्वात् इत्याहुः । अतिदेशेनेत्यस्यार्थस्तु प्रकृतिवद्विकृतिः कर्त