न्यायकोशः /776

द्विजश्रेष्ठ सलोभः परिकीर्तितः ॥ ( पद्मपु० ) ( वाच० ) इति ।
यथा लोभश्वेदगुणेन किम् इत्यादौ । [ख ] लिप्सातिशयः ( मिताक्षरा
अ० २ श्लो० १ ) ।
 
<लौकिक:>
( पुरुषः ) लोकसाम्यमनतीतो नैसर्गिकं वैनयिकं बुद्ध्यति
शयमप्राप्तः ( वात्स्या० १।१।२५) । यथा लौकिकपरीक्षकाणां यस्मिन्नथें
बुद्धिसाम्यं स दृष्टान्तः (गौ० १ । १२ । २५) इत्यादौ कश्चन आभ्यो।
जनो लौकिकः । अत्र लौकिकत्वं च अप्राप्तशास्त्रपरिशीलनजन्यबुद्धि
प्रकर्षत्वम् ( गौ० वृ० १।१।२५ ) ।
 
<लौकिक प्रत्यक्षम्>
( प्रत्यक्षम् ) [ क ] लौकिकसंनिकर्षजन्यं ज्ञानं प्रस- ।
क्षम् (ल० व० ) । यथा घटचक्षुःसंयोगे सति भूतले घटवत्ताज्ञानम् ।
(मु० २ पृ० १६० ) । [ख ] षडिधसंनिकर्षजन्यं प्रत्यक्षम् (
० १ पृ० ८ ) । अत्र प्रत्यक्षे लौकिकत्वं च साक्षात्कारत्वव्यञ्जक
विषयताविशेषः । एवम् दोषविशेषजन्यज्ञानेपि लौकिकत्वं विज्ञेयम् ।
( ग० सत्प्र० पृ० १६-१७ ) । गन्धादेविषयस्य लौकिकत्वं
मानसेतरलौकिक साक्षात्कारविषयत्वम् विषयताविशेषो वा ।
षण्णामिन्द्रियाणां लौकिकत्वं तु लौकिक प्रत्यक्षजनकत्वमेव इति चिन्त्यन्
अत्रेदं बोध्यम् । घटाभावव्याप्यवद्भुतलम् इति विशेषदर्शनदशायामनि ।
घटचक्षुः संयोगे सति लौकिक संनिकर्षजन्यस्य भूतलं घटवत् इत्यादि।
प्रत्यक्षस्योदयात् तदुपनीतभानशाब्दबोधादेश्वानुदयाच्च लौकिकसंनिकर्षा ।
जन्यदोषविशेषाजन्यतद्विशिष्टबुद्धित्वावच्छिन्नं प्रति तदभावव्याप्यवत्ता-
निश्चयस्य प्रतिबन्धकत्वकल्पनमुचितम् इति ।
 
<लौकिकवाक्यम्>
मानुपादिप्रणीतम्वाक्यम् । अत्र लौकिकत्वं च वैदिकभिन्नत्वम् (वाक्य० ४ पृ०
 
<लौकिकसंनिकर्षः–>
प्रत्यक्षविशेषजनकः संयोगाद्यन्यतमः ।
लौकिकत्वं चालौकिकसंनिकर्षभिन्नत्वम् संयोगाद्यन्यतमत्वं वा ।
षट् संयोगः संयुक्तसमवायः संयुक्तसमवेतसमवायः ते च समवेत