न्यायकोशः /754

७००
 
न्यायकोशः ।
 
तथा हि एकदेशविकृतमनन्यवद्भवति इति न्यायेन चित्रगुरित्यत्र चित्रा

गौः तत् तस्य च बोध्यम् चित्रा गौः तत्संबन्ध-

श्चित्रगोः स्वामिन्यस्ति इति ( त० प्र० ख० ४ पृ० ४५-४६) ।

एतन्मते वाक्ये लक्षणाया आवश्यकत्वं तु लक्षकशब्दव्याख्याने समव

लोकनीयम् । [छ ] आलंकारिकाश्च शक्यसंबन्धज्ञानं लक्षणा ( काव्य-

प्रदी० ) । [ज ] शक्यतावच्छेदकारोपविषयनिष्ठसंसर्गः । एतन्मते गायां

घोष इत्यादौ गङ्गास्वेनैव लक्ष्यार्थप्रतीतिः । अत एव ततो वैयञ्जनिकी शैत्य-

पावनत्वादिप्रतीतिः (वै० सा० द०) । [झ ] मुख्यार्थबाघतद्योगाभ्या
•
मर्थान्तरप्रतिपादनं लक्षणा । सा च द्विविधा रूढिमूला प्रयोजनमूला

च । तदुक्तं काव्यप्रकाशे मुख्यार्थबाधे तद्योगे रूढितोथ प्रयोजनात् ।

अन्योर्थो लक्ष्यते यत्सा लक्षणारोपिता क्रिया ॥ ( सर्व० सं० पृ०

३७३ पात० ) इति । तथा च लक्षणा द्विविधा निरूढलक्षणा स्वारसिक

लक्षणा च इति । प्राचां मते लक्षणा चतुविधा जहत्स्वार्था अजह
•
त्स्वार्था जहदजहत्स्वार्था लक्षितलक्षणा चेति (मु० ४ ) । नव्यनैया

यिकानां मते तु लक्षणा त्रिविधा जहल्लक्षणा अजहलक्षणा जहदजह•

लक्षणा च ( त० दी० ४ ) । यच्चोक्तं ग्रन्थान्तरे शक्येन सह संबन्धात्

इति तस्य गौणी शुद्धा चेति भेदद्वय एव तारपर्थम् ( म०प्र० ख० 8

सादृश्यात् समवायतः । वैपरीत्यात् क्रियायोगालक्षणा पञ्चधा मता ॥

पृ० ४१ ) । शाब्दिकानामालंकारिकाणां च मते लक्षणा द्विधा

शुद्धा च । तत्र गौण्यां सादृश्यात्मकः शक्यसंबन्धः । यथा

इति ( न्या० म० ४ पृ० १० ) ( न्या० बी० ) । तदर्थश्च वाहीको वा

हीकदेशोद्भवः । गौर्बलीवर्दः । वाहीके गवाभेदस्य बाधात् गोपदेन गोसदृशो
•
लक्ष्यते । सादृश्यं च गोगतजाड्यमान्द्यादिकमेव । तथा च जडो मन्द
•
वाहीकः इति शाब्दबोध: ( त० प्र० ख० ४ पृ० ३५-३६ ) ।
•
अत्र भट्टवार्तिकम् अभिधेयाविनाभूतप्रतीतिर्लक्षणोच्यते । लक्ष्यमाण
 
गौणी
गौर्वाहीक
 
●
द्विविधा जहल्लक्षणा अजहल्लक्षणा चेति ( न्या० म० ४ पृ० १०,

( न्या० बो० ) । जगदीशमते तु प्रकारान्तरेण जहत्स्वार्था अजहत्स्वार्था