न्यायकोशः /739
This page has not been fully proofread.
न्यायकोशः ।
२ महारजनादिवर्णविशेषः इति काव्यज्ञा आहुः । ३ गायकास्तु
निषादादिस्वरयोनिकः स्वरविशेषः । यथा मालवभैरवादी राग इत्याहुः ।
तत्स्वरूपं च यैस्तु चेतांसि रज्यन्ते जगत्रितयवर्तिनाम् । ते रागा इति
कथ्यन्ते मुनिभिर्भरतादिभिः ॥ (वाच० ) इति । तेषां मतभेदेन भेदा
यथा आदौ मालवरागेन्द्रस्ततो मल्लारसंज्ञितः । श्रीरागश्च ततः पश्चा-
द्वसन्तस्तदनन्तरम् ॥ हिन्दोलश्चाथ कर्णाट एते रागाः षडेव तु (संगीत-
दामो०) इति । भरतमते तु भैरवः कौशिकश्चैव हिन्दोलो दीपकस्तथा ।
श्रीरागो मेघरागश्च रागाः षडिति कीर्तिताः ॥ ( वाच० ) इति । अत्र
एकैकरागे रागिण्यः स्त्रियः षट् । रागिण्यो गीत्यङ्गानि स्वरभेदाः । तास्तु
रागपत्यः इत्युच्यन्ते ( संगीतदा० ) । एवं षट्सु रागेषु रागिणीभेदाश्च
षट्त्रिंशत् (३६) । यथा षट्त्रिंशद्रागिणीभेदाः क्रमशः कथिता मया ।
धानसी १ मालसी २ चैव रामकीरी ३ च सिम्बुडा ४ । आशावरी
५ भैरवी ६ च मालवस्य प्रिया इमाः ॥ वेलावली १ पुरवी
२ च कानडा ३ माधवी ४ तथा । कोडा ५ केदारिका ६ चापि
मल्लारदयिता इमाः ॥ गान्धारी १ सुभगा २ चैव गौरी
३ कौमारिका ४ तथा । वेलोयारी ५ च वैरागी ६ श्रीरागस्य
प्रिया इमाः ॥ तुडी १ च पञ्चमी २ चैव ललिता ३ पठमञ्जरी
४ । गुर्जरी ५ च विभाषा ६ च वसन्तस्य प्रिया इमाः ॥ मायूरी
१ दीपिका २ चैव देशकारी ३ च पाहिडी ४ । वराडी ५ सोरहाटी
६ च हिन्दोलस्य प्रिया इमाः ॥ नाटिका १ चाथ भूपाली २ रामकेली
३ गडा ४ तथा । कामोदा ५ चाथ कल्याणी ६ कर्णाटस्य प्रिया
w
इमाः ॥ ( संगीतदा० ) इति । एवम् तत्तद्गानकालभेदाः तत्तत्पुत्रादयश्च
तत्रैव दृश्या: ( वाच० ) ।
19-470
रात्रिः–१ [ क ]
निरस्तैतद्द्वीपवर्तिरविरश्मिजालः कालविशेष: ( कि०
व० १ ) । [ख] संपूर्णादित्यमण्डलदर्शनयोग्यो यः कालस्तद्भिन्नः
काल: (वै० ) । [ग] अन्ये तु नृणां स्वस्वदेशापेक्षया सूर्यमण्डलस्या-
दर्शनयोग्यः काल इत्याहुः । [घ ] धर्मज्ञास्तु अहर्विपरीता रात्रिः
२ महारजनादिवर्णविशेषः इति काव्यज्ञा आहुः । ३ गायकास्तु
निषादादिस्वरयोनिकः स्वरविशेषः । यथा मालवभैरवादी राग इत्याहुः ।
तत्स्वरूपं च यैस्तु चेतांसि रज्यन्ते जगत्रितयवर्तिनाम् । ते रागा इति
कथ्यन्ते मुनिभिर्भरतादिभिः ॥ (वाच० ) इति । तेषां मतभेदेन भेदा
यथा आदौ मालवरागेन्द्रस्ततो मल्लारसंज्ञितः । श्रीरागश्च ततः पश्चा-
द्वसन्तस्तदनन्तरम् ॥ हिन्दोलश्चाथ कर्णाट एते रागाः षडेव तु (संगीत-
दामो०) इति । भरतमते तु भैरवः कौशिकश्चैव हिन्दोलो दीपकस्तथा ।
श्रीरागो मेघरागश्च रागाः षडिति कीर्तिताः ॥ ( वाच० ) इति । अत्र
एकैकरागे रागिण्यः स्त्रियः षट् । रागिण्यो गीत्यङ्गानि स्वरभेदाः । तास्तु
रागपत्यः इत्युच्यन्ते ( संगीतदा० ) । एवं षट्सु रागेषु रागिणीभेदाश्च
षट्त्रिंशत् (३६) । यथा षट्त्रिंशद्रागिणीभेदाः क्रमशः कथिता मया ।
धानसी १ मालसी २ चैव रामकीरी ३ च सिम्बुडा ४ । आशावरी
५ भैरवी ६ च मालवस्य प्रिया इमाः ॥ वेलावली १ पुरवी
२ च कानडा ३ माधवी ४ तथा । कोडा ५ केदारिका ६ चापि
मल्लारदयिता इमाः ॥ गान्धारी १ सुभगा २ चैव गौरी
३ कौमारिका ४ तथा । वेलोयारी ५ च वैरागी ६ श्रीरागस्य
प्रिया इमाः ॥ तुडी १ च पञ्चमी २ चैव ललिता ३ पठमञ्जरी
४ । गुर्जरी ५ च विभाषा ६ च वसन्तस्य प्रिया इमाः ॥ मायूरी
१ दीपिका २ चैव देशकारी ३ च पाहिडी ४ । वराडी ५ सोरहाटी
६ च हिन्दोलस्य प्रिया इमाः ॥ नाटिका १ चाथ भूपाली २ रामकेली
३ गडा ४ तथा । कामोदा ५ चाथ कल्याणी ६ कर्णाटस्य प्रिया
w
इमाः ॥ ( संगीतदा० ) इति । एवम् तत्तद्गानकालभेदाः तत्तत्पुत्रादयश्च
तत्रैव दृश्या: ( वाच० ) ।
19-470
रात्रिः–१ [ क ]
निरस्तैतद्द्वीपवर्तिरविरश्मिजालः कालविशेष: ( कि०
व० १ ) । [ख] संपूर्णादित्यमण्डलदर्शनयोग्यो यः कालस्तद्भिन्नः
काल: (वै० ) । [ग] अन्ये तु नृणां स्वस्वदेशापेक्षया सूर्यमण्डलस्या-
दर्शनयोग्यः काल इत्याहुः । [घ ] धर्मज्ञास्तु अहर्विपरीता रात्रिः