न्यायकोशः /713

न्यायकोशः ।
 
६५९
 
L
 
<मोक्षः – >
१ निःश्रेयसम् । मिथ्यादर्शनादीनां बन्धहेतूनां निरोधेभिनव-

कर्माभावान्निर्जराहेतुसंनिधानेनार्जितस्य कर्मणो निरसनादात्यन्तिककर्म-

मोक्षणं मोक्षः ( सर्व० सं० पृ० ८० आई० ) इत्यार्हताः । आत्मो-

च्छेदो मोक्षः ( सर्व० सं० पृ० २४७ अक्ष० ) इति

स्वातन्त्र्यं मोक्षः ( सर्व० सं० पृ० २४९ अक्षपा० )

अविद्यास्तमयो मोक्षः ( सर्व० सं० पृ० ४०२ शां० )
 
*P
 
V

२ मोचनम् । यथा नीविमोक्षो हि मोक्षः ( सा० द०) इत्यादौ इत्या-

लंकारिका आहुः । ३ मरणम् ( हेम० ) ।

 
<मोचनम् – >
१ [ क ] द्रवद्रव्यविभागानुकूलक्रिया । यथा जलं मुञ्चति

मेघ इत्यादौ । [ख] बहिःक्षरणावच्छिन्न व्यापारः (श० प्र० श्लो० ७३

टी० पृ० ९८ ) । शिष्टं तु दोहनशब्दव्याख्याने द्रष्टव्यम् । २ मुक्तिः

( त्यागः ) । यथा रोगात्पापाद्वा मुच्यते इत्यादौ ।

 
<मोहः - >
१ मिथ्याप्रतिपत्तिलक्षणः दोषः ( बात्स्या० ४।१।३) । यथा

शरीरादावात्मभ्रमः ( त० दी० ) । तमोगुणप्रयोज्योन्तःकरणपरिणाम-

विशेषः इति सांख्या आहुः । तत्स्वरूपं तु उपेक्षाविषयत्वम् । उपेक्षा-

विषयत्वं नाम मोहः ( सर्व० सं० पृ० ३२६ सां० ) । संसारहेत्व-

विद्याप्रयोज्यान्तःकरणवृत्तिविशेषः इति मायावादिन आहुः । भ्रान्ति-

साधनमज्ञानम् इति मेदिनीकार आह । २ वेदान्तिनस्तु मूर्छा इत्याहुः ।

अत्राधिकं तु मूर्छनशब्दव्याख्याने द्रष्टव्यम् । ३ चित्तवैकल्यं मोहः

( मिता० अ० २ श्लो० २१४ ) । ४ दुःखम् ( शब्दर० ) ।

 
<मौनम् – >
बाग्व्यापारराहित्यम् । यथा मौनं सर्वार्थसाधनम् इत्यादौ ।

अत्रोच्यते । उच्चारे मैथुने चैव प्रस्रावे दन्तधावने । स्नाने भोजनकाले

च षट्सु मौनं समाचरेत् ॥ इति ( स्मृतिः ) ।
 
केचित् ।
इत्यन्ये ।
इत्यपरे ।
 
——
 
•
 
<म्लेच्छः>
१ अपशब्दः । अत्र प्रमाणं श्रुतिः म्लेच्छो ह वा नाम यदपशब्दः

इति । २ नीचजातिः । यथा अशपत्तान्मुनिः क्रुद्धो ग्लेच्छा भवत दुर्जनाः

(भाग ० स्क० ९ अ० १६ श्लो० ३३) इत्यादौ किरातादिजातिः (अमरः) ।

तदुक्तम् गोमांसखादको यस्तु विरुद्धं बहु भाषते । सर्वाचारविहीनश्च म्लेच्छ

इत्यभिधीयते ॥ इति ( बौधायनः) (वाच०) । ३ पापरत: ( मेदिनी० ) ।