न्यायकोशः /712

न्यायकोशः ।
 
लोकयोर्मूर्तयोरेकदेशवृत्तिःवेपि न तादृशनियमभङ्गः । तयोरनिबिडत्वात्

इति ( त० प्र० १ ) । २ कठिनम् । ३ मूढम् इति काव्यज्ञा आहुः ।
 

 
<मृर्तामृर्तगुणत्वम् –>
[ क ] कालवृत्तिवृत्तिगुणत्वव्याप्यजातिमत्त्वम् । तेन
*
मूर्तमात्रवृत्तिसंख्यादौ नाव्याप्तिः ( दि० गु० पृ० १९२ ) । मूर्तामूर्त-

गुणाश्च संख्या परिमाणम् पृथक्त्वम् संयोगः विभागश्चेति ( भा०प०

गु० श्लो० ८९)। [ख । द्रव्यत्वसमव्यापकतावच्छेदकजातिमत्त्वम्
 

( दि० गु० पृ० १९२ ) ।
 
६५८
 

 
<मृति: – >
१ व्यक्तिवदस्यार्थोनुसंधेयः । परे तु संस्थान विशेष : तद्वान् । थ

व्यक्तिर्गुणविशेषायो मूर्तिः (गौ० २।२।६६) इत्यादौ इत्याहुः । अन्ये तु

काव्यस्य मूर्तिः इति काव्यशास्त्रज्ञान्ति ( प्रा० ) । ३ प्रतिमा

अवच्छिन्न परिमाणस्याश्रयः इत्याहु: (गो० वृ० २/२/६६) । २ शब्दार्थों
•
इति पौराणिकाः संगिरन्ते । ४ काठिन्यम् इति पदार्थविज्ञानिन आहुः ।

५ देहः इति काव्यज्ञजना जगुः ।
 

 
<मूलप्रकृतिः - >
मूलं चासौ प्रकृतिश्च मूलप्रकृतिः । प्रधानपदेन वेदनीया

केवला प्रकृतिर्मूलप्रकृतिः । नासावन्यस्य कस्यचिद्विकृतिः । प्रकरोतीति
•
प्रकृतिरिति व्युत्पत्त्या सत्त्वरजस्तमोगुणानां साम्यावस्थाया अभिधानात्
 

( सर्व० सं० पृ० ३११ सांख्य० ) ।
 

 
<मृतः – >
( पारदः ) आर्द्रत्वं च घनत्वं च तेजो गौरवचापलम् । यस्यैतानि न

दृश्यन्ते तं विद्यान्मृतसूतकंम् ॥ ( सर्व० सं० पृ० २०४ रसेश्व० ) ।

 
<मृतान्तरः -- >
योर्थः श्रावयितव्यः स्यात्तस्मिन्नसति चार्थिनि । कतद्वदतु
•
साक्षित्वमित्यसाक्षी मृतान्तरः ॥ ( मिताक्षरा अ० २ श्लो० ६९) ।
 

 
<मृदुत्वम्->
१ अवयवसंयोगविशेषः ( त० दी० १५० ६ ) । २ स्पर्श-

विशेष: ( सि० च० ) । यथा शिरीषपङ्केः कुरुकामिनीनां शरीरवल्या

सह मार्दवेन ( भार० च० ) इत्यादौ । कोमलत्वम् इति कांव्यज्ञा

वदन्ति । २ चित्रानुराधामृगरेवती नक्षत्रवृत्तिधर्मः इति मौहूर्तिका आहुः ।
 

 
<मैत्रम् - >
अनुराधा नक्षत्रम् (पु० चि० पृ० ३५४ ) ।