न्यायकोशः /680
This page has been fully proofread once and needs a second look.
न्यायकोशः ।
•
यजेतेत्यादौ लिङाद्याख्यातार्थो भावनेत्याहु: (लौ० भा० ) । अत्रायं
विशेषो ज्ञेयः । भट्टमते शाब्दी भावना आर्थी भावना चेति भेदेन
द्विविधा भावना। तत्रान्त्यायां भावनायां भाव्यजनकत्वम् । भाव्यत्वं चेष्ट-
त्वम् इति विज्ञेयम् (त० प्र० ख० ४ पृ० ९४ ) । ५ पौराणिकास्तु
मानसज्ञानविशेषो भावना ( चिन्ता ० ) । सा च त्रिविधा भावना विप्र
विश्वमेतन्निबोधत । ब्रह्माख्या कर्मसंज्ञा च तथा चैवोभयात्मिका ॥
( विष्णुपु० अं० ६ अ० ७ ) इत्याहुः । ६ बौद्धमते भावनाचतुष्टयम् ।
तच्च बौद्धशब्दे दृश्यम् । ७ मिषजस्तु निर्यासादिना चूर्णद्रव्यस्य मिश्री
करणे चूर्णद्रव्यस्य निर्यासादिना संस्कारविशेषः (औषधसंस्कारविशेष:)
भावना इत्याहुः । तत्प्रमाणमुक्तं भावप्रकाशे यथा द्रवेण यावन्मानेन
चूर्णे सर्वे तं भवेत् । भावनायाः प्रमाणं तु चूर्णे प्रोक्तं भिषग्वरैः ॥
( वाच० ) इति ।
<भावनापञ्चकम्
हास्यलोभभयक्रोधप्रत्याख्यानैर्निरन्तरम् । आलोच्य भाष
•
णेनापि भावयेत्सूनृतं व्रतम् ॥ ( सर्व० सं० पृ० ६६ आई० ) ।
भावित्वम् -
<भावित्वम्>
१ भविष्यस्वम् । २ भावविशिष्टत्वम् ।
<भाव्यम्
भाव्यं च द्विविधम् ईश्वरस्तत्त्वानि च ( सर्व० सं० पृ० ३५६
पातञ्ज० ) ।
<भाषणम्
यत्किंचिज्ज्ञानानुकूलशब्दप्रयोगः । अत्रायं नियमः साधु भाषि-
दोषः
रासभादौ म्लेच्छे रिवार्यैरपि संकेतिताः इति तत्प्रयोगे न
( श० प्र० श्लो० २२ टी० पृ० २६ ) । न ग्लेच्छितवै इत्यस्य म्ले.
च्छमात्रसंकेतितानां शब्दानां प्रयोगो न कार्य इत्यर्थः ।
<भाषां
१ तत्तद्देशस्थजनवर्तननिर्वाहकं वाक्यम् । यथा संस्कृतभाषा /
( ४ ) मागधी (५) अर्धमागधी ( ६ ) प्राच्या (७) अवन्तिका
अथ भाषाविभागः (१) संस्कृता (२) सौरसेनी (३) महाराष्ट्री
(८) दाक्षिणात्या (९) शाकारी (१०) बाह्रीका (११) द्राविडी