न्यायकोशः /554
This page has not been fully proofread.
५००
न्यायकोशः ।
संगच्छते । अन्त्यावयविनाशाद्यकल्पनेन लाघवं च इति ( नील० १
पृ० १३)। घटादिकं सच्छिद्रमेव । अन्यथा तदन्तर्गततण्डुलादे: पाको
न स्यात् । अतः एकदैव परमाण्वादिघटपर्यन्तेषु घटनाशं विना पाके-
नैव रूपाद्युत्पत्तिः इति ज्ञेयम् ( सि० च० १ पृ० १६) ।
-
पिठरम् – कार्यकारणसमुदायः (अवयवावयविसमुदायः) घटपटादिः । यथा
पिठरपाकवादिनो नैयायिकाः इत्यादौ ।
पिण्डीभावः~[क] चूर्णादेर्धारणाकर्षणहेतुभूतो विलक्षणसंयोगः (न्या०
बो० १ पृ० ६ ) ( नील० १ पृ० १४ ) । [ख फूत्कारा दिहेतुक-
देशान्तर निर्गमप्रतिबन्धकोवयवानां संयोगविशेष: (वाक्य० १ पृ० ९) ।
इत्यादौ
यथा चूर्णादिपिण्डीभावहेतुर्गुणः स्नेहः ( त० सं० )
पिण्डीभावः ।
पितृत्वम् - १ [क] श्राद्धोद्देश्यत्वम् । [ख] सपिण्डीकरणोत्तरश्राद्ध-
जन्यफलभागित्वम् (कृष्ण० ) । यथा श्राद्धादौ पितृपितामहप्रपितामहाः
शालङ्कायनगोत्राः वसुरुद्रादित्यान्तर्गत प्रद्युम्नसंकर्षण वासुदेवाः इत्यादौ ।
अत्रोक्तं याज्ञवल्क्येन वसुरुद्रादितिसुताः पितरः श्राद्धदेवताः । प्रणयन्ति
• मनुष्याणां पितॄन् श्राद्धेन तर्पिताः ॥ इति ( याज्ञ० स्मृ० अ० १
श्लो० २६८ ) । २ जनकपुंस्त्वम् । यथा चैत्रस्य पिता इत्यादौ
पितृत्वम् ( त० कौ० ) ( त० प्र० ख० ४ पृ० ५९ ) । एवम्
जनकस्त्रीत्वं मातृत्वम् इत्यादिकमूह्यम् ।
पीलु: - परमाणुः (० उ० ७।१।६) । यथा पीलुपाकवादिनो वैशेषिकाः
इत्यादौ ।
'चावय-
पीलुपाकवादी-(वैशेषिक:) पीलवः परमाणवः । त एव स्वतन्त्रा:
पच्यन्ते । तत्रैव पूर्वरूपनाशाग्रिमरूपाद्युत्पत्तिः । कारणगुणण
विनि रूपाद्युत्पद्यते इति यो मन्यते सः ( वै० उ० ७/१/६ ) । यथा
न्मते च परमाणुष्वेव पाकः न द्यणुकादौ । आमनिक्षिप्ते घटे श्याम-
कणादप्रधानाः पीलुपाकवादिनः । अधिकं च पाकशब्दे दृश्यम् । एत-
• घटनाशे परमाणुषु रूपान्तरोत्पत्तौ पुनर्व्यणुकादिक्रमेण रक्तघटोत्पत्तिः ।
—
न्यायकोशः ।
संगच्छते । अन्त्यावयविनाशाद्यकल्पनेन लाघवं च इति ( नील० १
पृ० १३)। घटादिकं सच्छिद्रमेव । अन्यथा तदन्तर्गततण्डुलादे: पाको
न स्यात् । अतः एकदैव परमाण्वादिघटपर्यन्तेषु घटनाशं विना पाके-
नैव रूपाद्युत्पत्तिः इति ज्ञेयम् ( सि० च० १ पृ० १६) ।
-
पिठरम् – कार्यकारणसमुदायः (अवयवावयविसमुदायः) घटपटादिः । यथा
पिठरपाकवादिनो नैयायिकाः इत्यादौ ।
पिण्डीभावः~[क] चूर्णादेर्धारणाकर्षणहेतुभूतो विलक्षणसंयोगः (न्या०
बो० १ पृ० ६ ) ( नील० १ पृ० १४ ) । [ख फूत्कारा दिहेतुक-
देशान्तर निर्गमप्रतिबन्धकोवयवानां संयोगविशेष: (वाक्य० १ पृ० ९) ।
इत्यादौ
यथा चूर्णादिपिण्डीभावहेतुर्गुणः स्नेहः ( त० सं० )
पिण्डीभावः ।
पितृत्वम् - १ [क] श्राद्धोद्देश्यत्वम् । [ख] सपिण्डीकरणोत्तरश्राद्ध-
जन्यफलभागित्वम् (कृष्ण० ) । यथा श्राद्धादौ पितृपितामहप्रपितामहाः
शालङ्कायनगोत्राः वसुरुद्रादित्यान्तर्गत प्रद्युम्नसंकर्षण वासुदेवाः इत्यादौ ।
अत्रोक्तं याज्ञवल्क्येन वसुरुद्रादितिसुताः पितरः श्राद्धदेवताः । प्रणयन्ति
• मनुष्याणां पितॄन् श्राद्धेन तर्पिताः ॥ इति ( याज्ञ० स्मृ० अ० १
श्लो० २६८ ) । २ जनकपुंस्त्वम् । यथा चैत्रस्य पिता इत्यादौ
पितृत्वम् ( त० कौ० ) ( त० प्र० ख० ४ पृ० ५९ ) । एवम्
जनकस्त्रीत्वं मातृत्वम् इत्यादिकमूह्यम् ।
पीलु: - परमाणुः (० उ० ७।१।६) । यथा पीलुपाकवादिनो वैशेषिकाः
इत्यादौ ।
'चावय-
पीलुपाकवादी-(वैशेषिक:) पीलवः परमाणवः । त एव स्वतन्त्रा:
पच्यन्ते । तत्रैव पूर्वरूपनाशाग्रिमरूपाद्युत्पत्तिः । कारणगुणण
विनि रूपाद्युत्पद्यते इति यो मन्यते सः ( वै० उ० ७/१/६ ) । यथा
न्मते च परमाणुष्वेव पाकः न द्यणुकादौ । आमनिक्षिप्ते घटे श्याम-
कणादप्रधानाः पीलुपाकवादिनः । अधिकं च पाकशब्दे दृश्यम् । एत-
• घटनाशे परमाणुषु रूपान्तरोत्पत्तौ पुनर्व्यणुकादिक्रमेण रक्तघटोत्पत्तिः ।
—