न्यायकोशः /517

2023-02-26 03:11:31 by ambuda-bot

This page has not been fully proofread.

न्यायकोशः ।

४६३

(पृथगेव शक्यम् इत्याहु: ( श० प्र० ) ( गौ० वृ० २१२१६८ ) ( दि०
४ पृ० १७८- १७९ ) । वस्तुतः आकृतिपदं न संस्थानपरम् । किंतु
जातिव्यक्त्योः समवायात्मकसंसर्गपरमेव । करणव्युत्पत्त्या आकारनिरूप-
कार्यकत्वात् ( श० प्र० ) । अथ पदार्थविभागः प्रदर्श्यते (क) पदार्थो
द्विविध: । भाव: अभावश्चेति ( कि० व० १ पृ० ८) । तत्र भावा
द्रव्यादयः षट् । अभावस्तु प्रागभावादिभेदेन चतुर्विध: । ( ख ) पदार्थाः
सप्त द्रव्यम् गुणः कर्म सामान्यम् विशेषः समवायः अभावः इति
(त० सं० ) ( भा०प० ) ( न्या० म० ) ( चि० ) । एषु सप्तसु
पदार्थेषु गोतमोक्तानां षोडशानां ( वक्ष्यमाणानाम् ) पदार्थानामन्तर्भाव
इत्थम् । प्रमाणस्येन्द्रियादेर्द्रव्येन्तर्भावः । व्याप्तिज्ञानादेर्गुणे । प्रमेयस्यात्म-
बुर्गुणे । मनसो द्रव्ये । प्रवृत्तेगुणे । दोषाणामिच्छाद्वेष मिथ्याज्ञान-
शरीरेन्द्रियस्वरूपस्य द्रव्ये । अर्थस्य गन्धरसरूप स्पर्शशब्द स्वरूपस्य गुणे ।
स्वरूपाणां रागद्वेषमोहपदप्रतिपाद्यानां गुणे । प्रेत्यभावस्य मरणानन्तर
जन्मनो गुणे । सुखदुःखसंवेदनस्वरूपस्य मुख्यफलस्य गुणे । गौण-
• मुख्यसाधारणजन्यमात्र स्वरूपफलस्य द्रव्यादिषु । पीडालक्षणस्य दुःखस्य
तयेच्छा विषयात्मकस्य प्रयोजनस्य यथायथं द्रव्यादिषु । साध्यसाधनो-
गुणे । अपवर्गस्यात्यन्तिकध्वंसरूपस्याभावे । संशयस्य गुणे । साध्य-
•णामवयवानां गुणे । व्याप्यारोपेण व्यापकारोपस्य तर्कस्य गुणे । निर्णयस्
भयवत्तानिश्चयविषयस्य दृष्टान्तस्य यथायथं द्रव्यादिषु । तत्तच्छास्त्र-
सिद्धार्थरूपस्य सिद्धान्तस्य द्रव्यादिषु । शब्दस्वरूप प्रतिज्ञाद्यन्यतमरूपा-
गुणे । तत्त्वबुभुत्सुकथारूपवादस्य गुणे । विजिगीषुकथारूपजल्पस्य गुणे ।
स्वपक्षस्थापनाहीन कथारूपवितण्डाया गुणे । अनुमिति तत्करणज्ञान एत-
दन्यतर प्रतिबन्धकज्ञान विषयरूपाणां हेत्वाभासानां यथायथं द्रव्यादिषु ।
यथायथं द्रव्यादिष्वन्तर्भावः । तथाहि । प्रतिज्ञाहानेरभावेन्तर्भावः । प्रति-
न्तरस्य गुणे । अर्थान्तरस्य गुणे । निरर्थकस्य गुणे । अविज्ञातार्थस्य
शान्तरस्य गुणे । प्रतिज्ञाविरोधस्य गुणे । प्रतिज्ञासंन्यासस्याभावे । हेत्व-
N

-

1