न्यायकोशः /492
This page has not been fully proofread.
४३८
न्यायकोशः ।
अत्र नैयायिकाः । निर्विकल्पकज्ञानसत्त्वे प्रमाणमनुमानम् / तच्च विशि
टज्ञानं जन्यविशेषणज्ञानपूर्वकम् जन्यविशिष्टज्ञानत्वात् दण्डी पुरुषः ।
इति विशिष्टज्ञानवत् इति ( न्या० दी० पृ० ३४ ) ।
निवि
कल्पकासत्त्वे सुप्तोत्थितस्य अयं घटः इति विशिष्टज्ञानं न स्यात् ।
विशेषणीभूतस्य घटत्वस्याज्ञानात् । विशेषणज्ञानं विना विशिष्टज्ञाना' ।
येन विशेषणज्ञानस्य विशिष्टज्ञानहेतुत्वात् । तथा च विशेषणज्ञानमेव ।
निर्विकल्पकम्
पृ० ८ ) ।
तस्यावश्यकत्वमिति भावः ( त०
कौ० १
विशिष्टज्ञानं न संभवति । पूर्व विशेषणस्य घटत्वादेर्ज्ञानाभावात्।
चक्षुः संयोगाद्यनन्तरं घटः इत्याकारकं घटत्वादि ।
• विशिष्टबुद्धौ विशेषणज्ञानस्य कारणत्वात् । तथा च प्रथमतो घटघटल /
योर्वैशिष्टयानवगाह्येव ज्ञानं जायते । तदेव निर्विकल्पकम् (मु० / /
पृ० ११७ - ११८) । निर्विकल्पकं यद्यपि न प्रत्यक्षसिद्धं तथापि
अयं घटः इति विशिष्टज्ञानरूपकार्यानुमेयम् । तथाहि । जन्यतविशिष्
ज्ञानं प्रति जन्यतद्विशेषणज्ञानं कारणमिति निर्विवादम् ।
भवति व
• प्राथमिकमस्माकम् अयं घटः इति जन्यघटत्व विशिष्टज्ञानम् / अत
स्तत्रापि घटत्वज्ञानं कारणम् । न च तदानीं घटत्वविशिष्टज्ञानमस्ति
•विशेषणीभूतघटत्वस्याज्ञानात् । अतो वैशिष्यानवगाव तद्वान्यद//
तदेव निर्विकल्पकम् इति ( न्या० म० १ पृ० ३) । अत्रेदमवधेयद //
इन्द्रियजन्यज्ञानस्य कदा पुनर्ज्ञानं करणम् इति चेत् उच्यते । संवि
कल्पकज्ञानानन्तरं हानोपादानोपेक्षाबुद्धयो जायन्ते ।
ज्ञानं करणम् । सविकल्पकमवान्तरव्यापारः । हानादिबुद्धयः
Wat
निर्विकल्पक
तदा
फलस
इति ( त० मा० पृ० ६ ) । ननु
निर्विकल्पकज्ञानस्य
तद्वन्निष्ठविशेष्यत्वा निरूपिता या या तत्तत्प्रकारता विषयक/
शून्यत्वे तद्वति तत्प्रकारकत्वरूपं यथार्थत्वं कथम् इति चेत् उच्चते /
त्वम् स्वव्यधिकरणप्रकारावच्छिन्ना या या विषयता तत्तनिरूपकत्वा
बहिभूतमेव प्रवृत्त्यनङ्गत्वात् इति तत्र तद्वति तत्प्रकारकत्वायभावन
भावकूटवत्त्वं वा याथार्थ्य विवक्षणीयम् । अथवा निर्विकल्पकं भ्रम
• नाव्याप्तिशङ्का इति । अत्रेदमवधेयम् । ज्ञानमात्रस्य सविषयक
..
प्रकारतादि
न्यायकोशः ।
अत्र नैयायिकाः । निर्विकल्पकज्ञानसत्त्वे प्रमाणमनुमानम् / तच्च विशि
टज्ञानं जन्यविशेषणज्ञानपूर्वकम् जन्यविशिष्टज्ञानत्वात् दण्डी पुरुषः ।
इति विशिष्टज्ञानवत् इति ( न्या० दी० पृ० ३४ ) ।
निवि
कल्पकासत्त्वे सुप्तोत्थितस्य अयं घटः इति विशिष्टज्ञानं न स्यात् ।
विशेषणीभूतस्य घटत्वस्याज्ञानात् । विशेषणज्ञानं विना विशिष्टज्ञाना' ।
येन विशेषणज्ञानस्य विशिष्टज्ञानहेतुत्वात् । तथा च विशेषणज्ञानमेव ।
निर्विकल्पकम्
पृ० ८ ) ।
तस्यावश्यकत्वमिति भावः ( त०
कौ० १
विशिष्टज्ञानं न संभवति । पूर्व विशेषणस्य घटत्वादेर्ज्ञानाभावात्।
चक्षुः संयोगाद्यनन्तरं घटः इत्याकारकं घटत्वादि ।
• विशिष्टबुद्धौ विशेषणज्ञानस्य कारणत्वात् । तथा च प्रथमतो घटघटल /
योर्वैशिष्टयानवगाह्येव ज्ञानं जायते । तदेव निर्विकल्पकम् (मु० / /
पृ० ११७ - ११८) । निर्विकल्पकं यद्यपि न प्रत्यक्षसिद्धं तथापि
अयं घटः इति विशिष्टज्ञानरूपकार्यानुमेयम् । तथाहि । जन्यतविशिष्
ज्ञानं प्रति जन्यतद्विशेषणज्ञानं कारणमिति निर्विवादम् ।
भवति व
• प्राथमिकमस्माकम् अयं घटः इति जन्यघटत्व विशिष्टज्ञानम् / अत
स्तत्रापि घटत्वज्ञानं कारणम् । न च तदानीं घटत्वविशिष्टज्ञानमस्ति
•विशेषणीभूतघटत्वस्याज्ञानात् । अतो वैशिष्यानवगाव तद्वान्यद//
तदेव निर्विकल्पकम् इति ( न्या० म० १ पृ० ३) । अत्रेदमवधेयद //
इन्द्रियजन्यज्ञानस्य कदा पुनर्ज्ञानं करणम् इति चेत् उच्यते । संवि
कल्पकज्ञानानन्तरं हानोपादानोपेक्षाबुद्धयो जायन्ते ।
ज्ञानं करणम् । सविकल्पकमवान्तरव्यापारः । हानादिबुद्धयः
Wat
निर्विकल्पक
तदा
फलस
इति ( त० मा० पृ० ६ ) । ननु
निर्विकल्पकज्ञानस्य
तद्वन्निष्ठविशेष्यत्वा निरूपिता या या तत्तत्प्रकारता विषयक/
शून्यत्वे तद्वति तत्प्रकारकत्वरूपं यथार्थत्वं कथम् इति चेत् उच्चते /
त्वम् स्वव्यधिकरणप्रकारावच्छिन्ना या या विषयता तत्तनिरूपकत्वा
बहिभूतमेव प्रवृत्त्यनङ्गत्वात् इति तत्र तद्वति तत्प्रकारकत्वायभावन
भावकूटवत्त्वं वा याथार्थ्य विवक्षणीयम् । अथवा निर्विकल्पकं भ्रम
• नाव्याप्तिशङ्का इति । अत्रेदमवधेयम् । ज्ञानमात्रस्य सविषयक
..
प्रकारतादि