न्यायकोशः /480
This page has not been fully proofread.
४२६
न्यायकोशः ।
निमेष:--लघ्चक्षरसमा मात्रा निमेषः परिकीर्तितः (अहोरात्रशब्दे दृश्यम्) ।
नियतत्वम् - १ व्यापकत्वम् । यथा नियतसामानाधिकरण्यं व्याति
इत्यादौ वर्धूमव्यापकत्वम् ( न्या० बो० २ पृ० १४ ) ( नील० १
पृ० २० ) । यथा वा अन्यथासिद्धिशून्यस्य नियता पूर्ववर्तिता
कारणत्वं भवेत् ( भा० प० श्लो० १६) इत्यत्र कारणभूतदण्डादिगत
पूर्ववृत्तित्वस्य घटादिकार्यनियतत्वम् । अत्र सामानाधिकरण्यसंबन्धेन
दण्डादौ कार्य तत्र स्वरूपसंबन्धेन पूर्ववृत्तित्वम् इति रीत्या व्याप्तेः सत्ते
पूर्ववृत्तित्वस्य व्यापकत्वं बोध्यम् । २ नियमयुक्तत्वम् इति योगिन आ
नियमः – १ [क ] तद्वदन्यावृत्तित्वम् । व्याप्तिरिति यावत् ।
सिद्धा० ) । यथा कार्ये कारणनियमः इत्यत्र कार्ये कारणवदन्यावृत्ति
( ग० सप्र० पृ० २२ ) । यथा स्वसाध्यविपरीतेनानियमात् (विश्
रूपो नियमः । यथा धूमे वह्निमदन्यावृत्तित्वम् । [ख ] व्याप्यात
सत्प्र० पृ० ९७ ) इत्यादौ । ग तन्मात्रसत्त्वम् । यथा साहन
नियमः इत्यादौ ( वाक्य० २ पृ० १३) । अत्रायमर्थः / साह
साध्यनिष्ठ हेतुसामानाधिकरण्यम् । तन्नियमः तन्मात्रसत्त्वम् /
नि
-
तद्विरो
सत्त्वमिति यावत् । विरोधि च हेतुसमानाधिकरणाभावप्रतियोगित्व
यादशवर्यादृशधूमसाहचर्य तस्मिन्न तदव्यापकत्वम् इति विरोध
पृ० १३ ) । २ व्यापकत्वम् । ३ धर्मज्ञास्तु प्रत्यवायजन की भूता
अनुगतैकव्यक्तौ तु एकाधिकरणावच्छेदेनासत्त्वम् विरोधः इति (वाक्य
प्रतियोगित्वम् । अयोगव्यवच्छेद इति पर्यवसितोर्थः । यथा
स्वदारानुपेयादित्यादौ लिङर्थ इत्याहुः । अत्र नियमार्थैकदेशे म
वायजनकी भूताभावस्य प्रतियोगि स्वदारगमनम् इत्याकारको
ऋत्वादिकालस्यावच्छेदकत्वेनान्वयात् ऋतुकालावच्छेद्यत्वविशिष्टस्य
• यद्वा प्रत्यवायहेतुत्वम् अभावश्च द्वयं तत्र लिङर्थः । तेन प्रतियोगि
बोधनात् ऋतुकालावच्छेद्यः स्वदारगमनाभावः प्रत्यवायहेतुः
धात्वर्थयावच्छेद्यत्वेन च कालस्यान्वयिन्यभावे लिङा प्रत्यवायहे
एव तत्र बोध: ( श० प्र० श्लो० १०० टी० पृ०
बो
१५०
न्यायकोशः ।
निमेष:--लघ्चक्षरसमा मात्रा निमेषः परिकीर्तितः (अहोरात्रशब्दे दृश्यम्) ।
नियतत्वम् - १ व्यापकत्वम् । यथा नियतसामानाधिकरण्यं व्याति
इत्यादौ वर्धूमव्यापकत्वम् ( न्या० बो० २ पृ० १४ ) ( नील० १
पृ० २० ) । यथा वा अन्यथासिद्धिशून्यस्य नियता पूर्ववर्तिता
कारणत्वं भवेत् ( भा० प० श्लो० १६) इत्यत्र कारणभूतदण्डादिगत
पूर्ववृत्तित्वस्य घटादिकार्यनियतत्वम् । अत्र सामानाधिकरण्यसंबन्धेन
दण्डादौ कार्य तत्र स्वरूपसंबन्धेन पूर्ववृत्तित्वम् इति रीत्या व्याप्तेः सत्ते
पूर्ववृत्तित्वस्य व्यापकत्वं बोध्यम् । २ नियमयुक्तत्वम् इति योगिन आ
नियमः – १ [क ] तद्वदन्यावृत्तित्वम् । व्याप्तिरिति यावत् ।
सिद्धा० ) । यथा कार्ये कारणनियमः इत्यत्र कार्ये कारणवदन्यावृत्ति
( ग० सप्र० पृ० २२ ) । यथा स्वसाध्यविपरीतेनानियमात् (विश्
रूपो नियमः । यथा धूमे वह्निमदन्यावृत्तित्वम् । [ख ] व्याप्यात
सत्प्र० पृ० ९७ ) इत्यादौ । ग तन्मात्रसत्त्वम् । यथा साहन
नियमः इत्यादौ ( वाक्य० २ पृ० १३) । अत्रायमर्थः / साह
साध्यनिष्ठ हेतुसामानाधिकरण्यम् । तन्नियमः तन्मात्रसत्त्वम् /
नि
-
तद्विरो
सत्त्वमिति यावत् । विरोधि च हेतुसमानाधिकरणाभावप्रतियोगित्व
यादशवर्यादृशधूमसाहचर्य तस्मिन्न तदव्यापकत्वम् इति विरोध
पृ० १३ ) । २ व्यापकत्वम् । ३ धर्मज्ञास्तु प्रत्यवायजन की भूता
अनुगतैकव्यक्तौ तु एकाधिकरणावच्छेदेनासत्त्वम् विरोधः इति (वाक्य
प्रतियोगित्वम् । अयोगव्यवच्छेद इति पर्यवसितोर्थः । यथा
स्वदारानुपेयादित्यादौ लिङर्थ इत्याहुः । अत्र नियमार्थैकदेशे म
वायजनकी भूताभावस्य प्रतियोगि स्वदारगमनम् इत्याकारको
ऋत्वादिकालस्यावच्छेदकत्वेनान्वयात् ऋतुकालावच्छेद्यत्वविशिष्टस्य
• यद्वा प्रत्यवायहेतुत्वम् अभावश्च द्वयं तत्र लिङर्थः । तेन प्रतियोगि
बोधनात् ऋतुकालावच्छेद्यः स्वदारगमनाभावः प्रत्यवायहेतुः
धात्वर्थयावच्छेद्यत्वेन च कालस्यान्वयिन्यभावे लिङा प्रत्यवायहे
एव तत्र बोध: ( श० प्र० श्लो० १०० टी० पृ०
बो
१५०