न्यायकोशः /448
This page has not been fully proofread.
३९४
न्यायकोशः ।
चेति । तत्र नामप्रकृतिकः क्यचू क्यडू इत्यादिः । धातुप्रकृतिकस्त
सन् यङ् इत्यादिः ( श० प्र० श्लो० १०७ पृ० १६४) ।
धारणम्-१ [ क ] द्रव्यान्तरदानाभ्युपगमपूर्वकपरदत्तद्रव्यादानजन्या•
दृष्टविशेषवत्त्वम् । यथा विप्राय शतं धारयतीत्यादौ धात्वर्थः । अत्राप
भाव: । ऋणग्रहणेनाधमर्णनिष्ठः परिशोधननाश्योदृष्टविशेषो जन्यते ।
मर्ण: (पा० सू० ११४१३५) इत्यनेन धनिकविप्रादेः संप्रदानता।
तेनैवादृष्टेन ऋणमपरिशोध्य मृतस्य नरकादिकम् इति । अत्र धारेत.
तथा कर्तृत्वं चतुर्थ्यर्थः । तस्य धात्वर्थघटकादानेन्वयः (ग० सुन
का० ४ पृ० ९६-९७ ) । [ख केचित्त पुनर्दानमङ्गीकृत्य
ग्रहणम् इत्याहुः ( का० व्या० पृ० ९ ) । ग पाणिनीयाल
ऋणग्रहणम् । यथा गुरवे गां धारयते इत्यादौ धारेरर्थः इत्याहुः ।
अत्र दत्तत्वं चतुध्येथेः । तथा च गुरुदत्तां गामृणत्वेन गृह्णाति इत्याकर
स्तत्र वाक्यार्थः ( श० प्र० श्लो० ६९ पृ० ८६) । २ गृहावस्थितिः ।
यथा गुरवे गां धारयते इत्यादौ इति कालापाः । अत्र घृडा गृहावस्थिति
द्वितीयया तदन्वितं कर्तृत्वम् चतुर्थ्या च तन्निविष्टगृहान्वितं संबन्धित्वम्
।
1
श्लो० ६९ पृ० ८६ ) । शाब्दिक अपि अवस्थितिः भक्ताय धार
इत्याकारको बोधः । धातूत्तरणिचा व्यापारबोधनात् इति भावः (श०प्र०
मोक्षं हरिरित्यादौ धारेरथः इत्याहुः । अत्र धृङ् अवस्थाने इति धातोर्निचा
कर्मकावस्थित्यनुकूलो व्यापारः इति बोधः ( ल० म० सुत्रधार
धारेरुत्तमर्णः इति सूत्रात् । तथा च हरिकर्तृको भक्तसंप्रदानको मा
पृ० १०३ ) । ३ प्राणस्य पूरकरेचककुम्भ कैर्निरोधरूपश्चित्तवशीकरण
• धारयेत्तत्र चात्मानं धारणां धारयन्बुधः ( याज्ञ० ) इत्यादौ इति सक्रिया
प्राणायामविशेषः ( सांख्यप्र० भा० अ० ३ सू० ३३) /
आहुः । देशबन्धश्चित्तस्य धारणा (पात० सू० पाद ३ सू०
योगिनो वदन्ति ( गो० वृ० ४।२।४४ ) ।
द्रव्य
कार•
ورم
नाभिचक्रपुण्डरीक
न्यायकोशः ।
चेति । तत्र नामप्रकृतिकः क्यचू क्यडू इत्यादिः । धातुप्रकृतिकस्त
सन् यङ् इत्यादिः ( श० प्र० श्लो० १०७ पृ० १६४) ।
धारणम्-१ [ क ] द्रव्यान्तरदानाभ्युपगमपूर्वकपरदत्तद्रव्यादानजन्या•
दृष्टविशेषवत्त्वम् । यथा विप्राय शतं धारयतीत्यादौ धात्वर्थः । अत्राप
भाव: । ऋणग्रहणेनाधमर्णनिष्ठः परिशोधननाश्योदृष्टविशेषो जन्यते ।
मर्ण: (पा० सू० ११४१३५) इत्यनेन धनिकविप्रादेः संप्रदानता।
तेनैवादृष्टेन ऋणमपरिशोध्य मृतस्य नरकादिकम् इति । अत्र धारेत.
तथा कर्तृत्वं चतुर्थ्यर्थः । तस्य धात्वर्थघटकादानेन्वयः (ग० सुन
का० ४ पृ० ९६-९७ ) । [ख केचित्त पुनर्दानमङ्गीकृत्य
ग्रहणम् इत्याहुः ( का० व्या० पृ० ९ ) । ग पाणिनीयाल
ऋणग्रहणम् । यथा गुरवे गां धारयते इत्यादौ धारेरर्थः इत्याहुः ।
अत्र दत्तत्वं चतुध्येथेः । तथा च गुरुदत्तां गामृणत्वेन गृह्णाति इत्याकर
स्तत्र वाक्यार्थः ( श० प्र० श्लो० ६९ पृ० ८६) । २ गृहावस्थितिः ।
यथा गुरवे गां धारयते इत्यादौ इति कालापाः । अत्र घृडा गृहावस्थिति
द्वितीयया तदन्वितं कर्तृत्वम् चतुर्थ्या च तन्निविष्टगृहान्वितं संबन्धित्वम्
।
1
श्लो० ६९ पृ० ८६ ) । शाब्दिक अपि अवस्थितिः भक्ताय धार
इत्याकारको बोधः । धातूत्तरणिचा व्यापारबोधनात् इति भावः (श०प्र०
मोक्षं हरिरित्यादौ धारेरथः इत्याहुः । अत्र धृङ् अवस्थाने इति धातोर्निचा
कर्मकावस्थित्यनुकूलो व्यापारः इति बोधः ( ल० म० सुत्रधार
धारेरुत्तमर्णः इति सूत्रात् । तथा च हरिकर्तृको भक्तसंप्रदानको मा
पृ० १०३ ) । ३ प्राणस्य पूरकरेचककुम्भ कैर्निरोधरूपश्चित्तवशीकरण
• धारयेत्तत्र चात्मानं धारणां धारयन्बुधः ( याज्ञ० ) इत्यादौ इति सक्रिया
प्राणायामविशेषः ( सांख्यप्र० भा० अ० ३ सू० ३३) /
आहुः । देशबन्धश्चित्तस्य धारणा (पात० सू० पाद ३ सू०
योगिनो वदन्ति ( गो० वृ० ४।२।४४ ) ।
द्रव्य
कार•
ورم
नाभिचक्रपुण्डरीक