न्यायकोशः /440
This page has not been fully proofread.
३८६
न्यायकोशः ।
जन्यद्रव्यावयवोतीन्द्रियं च इति न्यायसिद्धान्तः । महादेवभट्टस्तु गवा
क्षरन्ध्रे दृश्यमानानामेव द्व्यणुकत्वमिति द्व्यणुकं नातीन्द्रियम्
( दि० १ पृथिवी० पृ० ६९ ) । अत्रायं विशेषः । गवाक्षरन्ध्रे दृश्य
मानस्यैव द्व्यणुकस्य त्रसरेणुः इत्यपि व्यवहारः । द्व्यणुकार्ये त्रसरेणुः इति
पदं केवलरूढमेव ( राम० १ पृथि० पृ० ६९) । अतो न मनुसृतेः
(अ० ८ श्लो० १३२ ) विरोधः इति ।
KPS)
ध.
-
धर्मः।
धमनी - स्थूलतरनाडी ( संगीतरत्नाकरे पृ० १९ ) ।
धर्मः – १ आधेयः पदार्थः । यथा द्रव्यं गुणवदित्यादौ गुणो
• यथा संदिग्धसाव्यधर्मत्वं पक्षत्वम् ( चि० २ पृ० ३३) इति पक्षलक्षणे
पर्वतपक्षकवह्निसाध्यकस्थले वह्वयादिर्धर्मः । अत्र वृत्तिमत्त्वं धर्मत्य
लक्षणम् । यत्र कुत्रचिद्वर्तते यत् तत्त्वम् इत्यर्थः । तेन घटत्वाकाशला
• दिषु वृत्तिमत्पदार्थेषु लक्षणसमन्वयः । २ ( गुणः) [क] यतोभ्युदयनि
श्रेयससिद्धिः स धर्मः ( वै० ११ १ । २ ) । स धर्मः निवृत्तिलक्षणः वि
( त० भा० गु० पृ० ३७ ) । स च विहितकर्मजन्यः अदृष्टविशेषा
वा (वै० उ० १ । १ । २) । [ख] सुखासाधारणकारणम् (प्र०)
• इत्यादौ पुण्यात्मको धर्मः ग ] शरीरेण प्रशस्तानि दानपरपारं
( त० सं० ) । यथा धर्माधर्माश्रयोध्यक्षः ( भा० प० लो०५०/
•णादीनि कर्माण्याचरति । वाचा हितसत्यादीनि । मनसा अजिघांसादन/
सेयं पुण्यरूपा प्रवृत्तिधर्मः ( सर्व० सं० पृ० २४६ अक्ष० ) //
जीवमात्रसमवेतः वासनया जन्यते भोगतत्त्वज्ञानादिना न
विभिखपो
50/
( सि० च० ) । धमेस्तु न प्रत्यक्षः । किं त्वनुमानगम्यः / तच्चानुवर
• देवदत्तस्य शरीरादिकं देवदत्तस्य विशेषगुणजन्यम् कार्यत्वे सति देवदत्ता
भोगहेतुत्वात् देवदत्त प्रयत्नजन्यवस्तुवत् इति । यस्तु शरीरादिजनक
इयतीतिज्ञेयर
आत्मविशेषगुणः स एव धर्मः । प्रयत्नादीनां
इति ज्ञेयम् ( त० भा० गु० पृ० ३७) । ३
प्रयोजनवदर्थो धर्मः इति मीमांसकाः ( लौ० भा० पृ०
शरीराद्यजनकला
वेदप्रतिपाच
३वेद
न्यायकोशः ।
जन्यद्रव्यावयवोतीन्द्रियं च इति न्यायसिद्धान्तः । महादेवभट्टस्तु गवा
क्षरन्ध्रे दृश्यमानानामेव द्व्यणुकत्वमिति द्व्यणुकं नातीन्द्रियम्
( दि० १ पृथिवी० पृ० ६९ ) । अत्रायं विशेषः । गवाक्षरन्ध्रे दृश्य
मानस्यैव द्व्यणुकस्य त्रसरेणुः इत्यपि व्यवहारः । द्व्यणुकार्ये त्रसरेणुः इति
पदं केवलरूढमेव ( राम० १ पृथि० पृ० ६९) । अतो न मनुसृतेः
(अ० ८ श्लो० १३२ ) विरोधः इति ।
KPS)
ध.
-
धर्मः।
धमनी - स्थूलतरनाडी ( संगीतरत्नाकरे पृ० १९ ) ।
धर्मः – १ आधेयः पदार्थः । यथा द्रव्यं गुणवदित्यादौ गुणो
• यथा संदिग्धसाव्यधर्मत्वं पक्षत्वम् ( चि० २ पृ० ३३) इति पक्षलक्षणे
पर्वतपक्षकवह्निसाध्यकस्थले वह्वयादिर्धर्मः । अत्र वृत्तिमत्त्वं धर्मत्य
लक्षणम् । यत्र कुत्रचिद्वर्तते यत् तत्त्वम् इत्यर्थः । तेन घटत्वाकाशला
• दिषु वृत्तिमत्पदार्थेषु लक्षणसमन्वयः । २ ( गुणः) [क] यतोभ्युदयनि
श्रेयससिद्धिः स धर्मः ( वै० ११ १ । २ ) । स धर्मः निवृत्तिलक्षणः वि
( त० भा० गु० पृ० ३७ ) । स च विहितकर्मजन्यः अदृष्टविशेषा
वा (वै० उ० १ । १ । २) । [ख] सुखासाधारणकारणम् (प्र०)
• इत्यादौ पुण्यात्मको धर्मः ग ] शरीरेण प्रशस्तानि दानपरपारं
( त० सं० ) । यथा धर्माधर्माश्रयोध्यक्षः ( भा० प० लो०५०/
•णादीनि कर्माण्याचरति । वाचा हितसत्यादीनि । मनसा अजिघांसादन/
सेयं पुण्यरूपा प्रवृत्तिधर्मः ( सर्व० सं० पृ० २४६ अक्ष० ) //
जीवमात्रसमवेतः वासनया जन्यते भोगतत्त्वज्ञानादिना न
विभिखपो
50/
( सि० च० ) । धमेस्तु न प्रत्यक्षः । किं त्वनुमानगम्यः / तच्चानुवर
• देवदत्तस्य शरीरादिकं देवदत्तस्य विशेषगुणजन्यम् कार्यत्वे सति देवदत्ता
भोगहेतुत्वात् देवदत्त प्रयत्नजन्यवस्तुवत् इति । यस्तु शरीरादिजनक
इयतीतिज्ञेयर
आत्मविशेषगुणः स एव धर्मः । प्रयत्नादीनां
इति ज्ञेयम् ( त० भा० गु० पृ० ३७) । ३
प्रयोजनवदर्थो धर्मः इति मीमांसकाः ( लौ० भा० पृ०
शरीराद्यजनकला
वेदप्रतिपाच
३वेद