न्यायकोशः /436

३८२
 
न्यायकोशः ।
 
• द्रव्यज्ञानम् । ततः संस्कारः । इतीन्द्रियसंनिकर्षमारभ्य संस्कारपर्यन्तमष्टौ ।

क्षणा: (वै० उ० ७ १२१८ ) । अत्र मुक्तावली प्रथममपेक्षाबुद्धिः । ततो ।
•
द्वित्वोत्पत्तिः । ततो विशेषणज्ञानं द्वित्वत्व निर्विकल्पकात्मकम् । ततो द्वि
•
त्वत्वविशिष्टप्रत्यक्षमपेक्षाबुद्धिनाशश्च । ततो द्वित्वनाशः इति (मु०गु०) ॥

वारपेक्षाबुद्धिनाशनाश्यत्वे प्रमाणमनुमानम् । तच्च द्वित्वमपेक्षाबुद्धिना
•
शनाश्यम् आश्रयनाशविरोधिगुणान्तराभावे गुणस्य स्वतः अविनाशिलात्

चरमज्ञानवत् । चरमज्ञानस्यादृष्टनाशनाश्यत्वात् इति (वै० उ०७/२१८॥

इदानीं द्वित्वविनाशप्रकाराः प्रदर्श्यन्ते । ( १ ) एकत्वत्व सामान्यज्ञानया

पेक्षाबुद्धितो विनाश: । द्वित्वत्वसामान्यज्ञानादपेक्षाबुद्धेर्विनाशः / ि

सामान्यज्ञानस्य च द्वित्वगुणबुद्धितो विनाश: । द्वित्वगुणबद्वेश दिल

विशिष्टद्रव्यज्ञानात् । तस्य च संस्कारात् विषयान्तरज्ञानाद्वा ।

इति । एवम् द्वित्वोत्पत्तिविनाशवत् त्रित्वोत्पत्ति विनाशावप्यूहनीयौ ।

उ० ७७२१८ ) । (२) अपेक्षाबुद्धित एकत्वसामान्यज्ञानस्य ।
 

त्पत्तिसमकालं निवृत्तिः । अपेक्षाबुद्धेर्द्वित्वसामान्यज्ञानाद्वित्वगुणबुद्धिस

समयं निवृत्तिः । द्वित्वस्यापेक्षाबुद्धिनिवृत्तेर्द्रव्यबुद्धिसमकालं निवृत्तिः /

गुणबुद्धेद्रव्यबुद्धितः संस्कारोत्पत्तिसमकालं निवृत्तिः । द्रव्यबुद्धेस्तद

संस्कारात् इति ( प्रशस्त० पृ० १३) । आश्रयनाशात्तन्नाशो

( ३ ) यत्र द्वित्वाधारावयवकर्मसमकालमेकत्व सामान्यज्ञानम् ।
•
अवयवकर्मसामान्यज्ञाने विभागापेक्षाबुद्धी संयोगनाशगुणोत्पत्ती
 
201
 
विनाश
 

नाश: अपेक्षाबुद्धिनाशस्य द्वित्वनाशसमानकालत्वात् कार्यकारणसम
 

वाधारावय
 
तदा
 
संयोग
 
भावाभावात् (वै० उ० ७१२१८) । ( ४ )

क्रियते । अपेक्षाबुद्धेश्वोत्पत्तिः । ततो यस्मिन्नेव काले विभागाव

कर्मोत्पद्यते तदैकत्वसामान्ये ज्ञानमुत्पद्यते । कर्मणा चावयवान्तरा

•विनाशस्तस्मिन्नेव काले द्वित्वमुत्पद्यते । संयोगविनाशाय

सामान्यबुद्धेश्चोत्पत्तिः । ततस्तस्मिन्नेव काल आश्रयविनाशाहिलमियम

इति शोभनमेतद्विधानम् ( प्रशस्त ० पृ० १४ ) / अपेक्षा