न्यायकोशः /436

2023-02-26 03:11:04 by ambuda-bot

This page has not been fully proofread.

३८२

न्यायकोशः ।

• द्रव्यज्ञानम् । ततः संस्कारः । इतीन्द्रियसंनिकर्षमारभ्य संस्कारपर्यन्तमष्टौ ।
क्षणा: (वै० उ० ७ १२१८ ) । अत्र मुक्तावली प्रथममपेक्षाबुद्धिः । ततो ।
• द्वित्वोत्पत्तिः । ततो विशेषणज्ञानं द्वित्वत्व निर्विकल्पकात्मकम् । ततो द्वि
• त्वत्वविशिष्टप्रत्यक्षमपेक्षाबुद्धिनाशश्च । ततो द्वित्वनाशः इति (मु०गु०) ॥
वारपेक्षाबुद्धिनाशनाश्यत्वे प्रमाणमनुमानम् । तच्च द्वित्वमपेक्षाबुद्धिना
•शनाश्यम् आश्रयनाशविरोधिगुणान्तराभावे गुणस्य स्वतः अविनाशिलात्
चरमज्ञानवत् । चरमज्ञानस्यादृष्टनाशनाश्यत्वात् इति (वै० उ०७/२१८॥
इदानीं द्वित्वविनाशप्रकाराः प्रदर्श्यन्ते । ( १ ) एकत्वत्व सामान्यज्ञानया
पेक्षाबुद्धितो विनाश: । द्वित्वत्वसामान्यज्ञानादपेक्षाबुद्धेर्विनाशः / ि
सामान्यज्ञानस्य च द्वित्वगुणबुद्धितो विनाश: । द्वित्वगुणबद्वेश दिल
विशिष्टद्रव्यज्ञानात् । तस्य च संस्कारात् विषयान्तरज्ञानाद्वा ।
इति । एवम् द्वित्वोत्पत्तिविनाशवत् त्रित्वोत्पत्ति विनाशावप्यूहनीयौ ।
उ० ७७२१८ ) । (२) अपेक्षाबुद्धित एकत्वसामान्यज्ञानस्य ।

त्पत्तिसमकालं निवृत्तिः । अपेक्षाबुद्धेर्द्वित्वसामान्यज्ञानाद्वित्वगुणबुद्धिस
समयं निवृत्तिः । द्वित्वस्यापेक्षाबुद्धिनिवृत्तेर्द्रव्यबुद्धिसमकालं निवृत्तिः /
गुणबुद्धेद्रव्यबुद्धितः संस्कारोत्पत्तिसमकालं निवृत्तिः । द्रव्यबुद्धेस्तद
संस्कारात् इति ( प्रशस्त० पृ० १३) । आश्रयनाशात्तन्नाशो
( ३ ) यत्र द्वित्वाधारावयवकर्मसमकालमेकत्व सामान्यज्ञानम् ।
• अवयवकर्मसामान्यज्ञाने विभागापेक्षाबुद्धी संयोगनाशगुणोत्पत्ती

201

विनाश

नाश: अपेक्षाबुद्धिनाशस्य द्वित्वनाशसमानकालत्वात् कार्यकारणसम

वाधारावय

तदा

संयोग

भावाभावात् (वै० उ० ७१२१८) । ( ४ )
क्रियते । अपेक्षाबुद्धेश्वोत्पत्तिः । ततो यस्मिन्नेव काले विभागाव
कर्मोत्पद्यते तदैकत्वसामान्ये ज्ञानमुत्पद्यते । कर्मणा चावयवान्तरा
•विनाशस्तस्मिन्नेव काले द्वित्वमुत्पद्यते । संयोगविनाशाय
सामान्यबुद्धेश्चोत्पत्तिः । ततस्तस्मिन्नेव काल आश्रयविनाशाहिलमियम
इति शोभनमेतद्विधानम् ( प्रशस्त ० पृ० १४ ) / अपेक्षा