न्यायकोशः /434
This page has been fully proofread once and needs a second look.
न्यायकोशः ।
णविभक्तिवत्प्रयोगसाधुत्वायैवेति ज्ञेयम् ( का ० व्या०
५ अधिकरणत्वम् । यथा मासमधीते चैत्र इत्यादौ द्वितीयार्थः । अत्र ।
कालाध्वनोरत्यन्तसंयोगे (पा० सू० २/१२/५ ) इत्यनेन द्वितीया ज्ञेया
६ अन्ये तु व्यापकत्वम् । यथा मासं रमणीया क्रोशं कुटिला नदीव्यादौ ।
द्वितीयार्थः इत्याहुः । अत्र अत्यन्तसंयोगोभिव्याप्तिः । अभिव्यायन्तः ।
र्भावेन मासस्य कर्मत्वम् । द्वितीयायाः साधुत्व निर्वाहकत्वमेवेति । अ
•
क्तम् कालभावाध्वदेशानामन्तर्भूतक्रियान्तरैः । सर्वैर कर्मकैयोगे कर्मल
मुपजायते ॥ इति (ग० व्यु० का० २ ख० २ १० ६८) ।
•
केचित्त अभिव्याप्तिः । यथा मासं सुप्यते क्रोशं गम्यते इत्या
द्वितीयार्थ इत्याहुः । ८ प्रतियोगित्वम् अनुयोगित्वं वा ।
विना न घट उत्पद्यते रासभं विनापि घट उत्पद्यते इत्यादौ द्वितीयार्थः ।
यथा वा आरम्य तस्यां दशमीं तु यावत् प्रपूजयेत्पर्वतराजपुत्रीम् इत्या
•
प्रतियोगित्वम् अनुयोगित्वं वा द्वितीयार्थः । ९ अवधित्वम् उ
वा । यथा काशीतः कौशिकीं यावद्यातीत्यादौ द्वितीयार्थः । १०
यत्वम् । यथा यज्ञमनु प्रावर्षदित्यादौ द्वितीयार्थः । अत्रार्थे कारकल
हेतुत्वम् अनुशब्दार्थः । अनुलक्षणे ( पा० सू० १/४/८४) ३
कर्मप्रवचनीय संज्ञा विधायकसूत्रे लक्षणपदस्य कारक हेतुपरत्वात् ।
यज्ञान्वितस्यायत्वरूपद्वितीयार्थस्यान्वयः । हेतुतायाश्च निरूपकत्वसंबन्धेन
वृष्टावन्वयः (ग० व्यु० का० २ ख० २ पृ० ७६) । ११ ।
तत्वम् । यथा उक्तोदाहरणे एव यज्ञमनुप्रावर्षदित्यत्र ।
अत्रार्थे जन्यत्व
शब्दार्थः । तत्र निरूपितत्वरूपद्वितीयार्थस्य यज्ञाद्यन्वितस्यान्वयः / ज
द्वितीयार्थो निरूपितत्वम् । अत्र अन्तरान्तरेण युक्ते (पा० सू०
इत्यनेन द्वितीया । तथा च द्वितीयार्थनिरूपितत्व स्यान्तरापदार्थतावच्छे
मध्यत्वेन्वयः (ग० व्यु० का० २ ख० २ पृ० ७७) ।
द्वितीयार्थ उक्तदिशा स्वयं परिच्छेद्यः (ग० व्यु० कारक० २
१-२ पृ० ३६-७७)
250
द
। एवमन्यत्रापि