न्यायकोशः /405
This page has not been fully proofread.
न्यायकोशः ।
३५१
दशापवित्रम्—[ क ] वासःखण्डः । यथा शापवित्रेण ग्राष्टि
(जै० न्या० अ० ३ पा० १ अधि० ७ ) । ख दशापवित्रं खण्ड-
१० सू० वृ० अ० ३ पा० १ सू० १२ ) ।
पट: ( जै०
दा- (धातुः ) उत्सर्गपूर्वः स्वस्वत्वनिवृत्तिपूर्वः स्वत्वेन संबन्धः
(जै० सू० वृ० अ० ४ पा० २ सू० २९ ) ।
दाक्षायणयज्ञ: - आवृत्त्या युक्तः प्रकृतो दर्शपूर्णमासात्मको यज्ञो दाक्षाय-
णयज्ञः । आवृत्तिप्रकारस्तु द्वे पौर्णमास्यौ यजेत द्वे अमावास्ये इत्या-
दिवाक्यशेषादवगग्यते ( जै० न्या० अ० २ पा० ३ अधि० ४ ) ।
दाक्षिण्यम् - तत्त्वज्ञानाभिनिवेशिनी बुद्धिः ( न्या० क० पृ० १० ) ।
दानम् - १[क] स्वस्वत्वध्वंस विशिष्टपरस्वत्वानुकूलेच्छा । यथा ब्राह्मणाय
धनं ददातीत्यादौ ददात्यर्थः । अत्र तादृश स्वत्वरूपधात्वर्थता वच्छेदक-
फल एव द्वितीयार्थान्वयः । उपेक्षायामतिव्याप्तिवारणाय परस्वत्वनिवेशः
(ग० व्यु० का० २ ख० १ पृ० ४३ ) । [ख स्वस्वत्वध्वंसानुकूलपरस्व-
त्वप्रकारिकेच्छा । दानं च न संप्रदान स्वत्वजनकम् अपितु तत्स्वीकार एव
इति मताभिप्रायेणेदं निर्वचनम् । एतन्मते ब्राह्मणाय धनं ददातीत्यादौ
स्वस्वत्वध्वंसरूपफलाश्रयत्वाद्धनस्य कर्मता इति बोध्यम् ( ग० व्यु० का०
२ पृ० ४३ ) । [ग] मूल्यग्रहणं विना स्वस्वत्वध्वंसपरस्वत्व जनकल्याग
इति संप्रदाय: ( दि० गु० ) । यथा विप्राय गां ददातीत्यादौ ददात्यर्थः ।
अत्र मूल्यग्रहणं विना विप्रोद्देश्यकगोवृत्तिस्व स्वत्वध्वंस परस्वत्व जन कल्या-
-
-
● शास्त्रोक्त संप्रदान स्वत्वावच्छिन्नद्रव्यत्याग इति रत्नाकरप्रभृतयः । अत्रो-
●देश्यपात्र विशेषो यदि न तद्रव्यं स्वीकरोति तदा सोपाधित्यागविशेष-
स्यानिर्वाहान्न
न दातुः स्वत्वं निवर्तत इति तन्मताभिप्रायो ज्ञेयः । [ङ ]
शास्त्रोक्त संप्रदानस्वत्वापादकद्रव्यत्याग इति केचिच्छास्त्रज्ञा आहुः ।
अत्रायमाशयः
नस्य तद्विषयज्ञानाभावदशायामपि स्वत्वमुत्पद्यते पितुः स्वत्वोपरमात्तद्व
• गर्भस्थस्येव इति । तथा च दत्तस्य प्रतिग्रहः न तु
। प्रदानं स्वाम्यकरणम् इति मनूक्तेः दानमात्रात् संप्रदा-
प्रतिग्रहघटितं दानम्
३५१
दशापवित्रम्—[ क ] वासःखण्डः । यथा शापवित्रेण ग्राष्टि
(जै० न्या० अ० ३ पा० १ अधि० ७ ) । ख दशापवित्रं खण्ड-
१० सू० वृ० अ० ३ पा० १ सू० १२ ) ।
पट: ( जै०
दा- (धातुः ) उत्सर्गपूर्वः स्वस्वत्वनिवृत्तिपूर्वः स्वत्वेन संबन्धः
(जै० सू० वृ० अ० ४ पा० २ सू० २९ ) ।
दाक्षायणयज्ञ: - आवृत्त्या युक्तः प्रकृतो दर्शपूर्णमासात्मको यज्ञो दाक्षाय-
णयज्ञः । आवृत्तिप्रकारस्तु द्वे पौर्णमास्यौ यजेत द्वे अमावास्ये इत्या-
दिवाक्यशेषादवगग्यते ( जै० न्या० अ० २ पा० ३ अधि० ४ ) ।
दाक्षिण्यम् - तत्त्वज्ञानाभिनिवेशिनी बुद्धिः ( न्या० क० पृ० १० ) ।
दानम् - १[क] स्वस्वत्वध्वंस विशिष्टपरस्वत्वानुकूलेच्छा । यथा ब्राह्मणाय
धनं ददातीत्यादौ ददात्यर्थः । अत्र तादृश स्वत्वरूपधात्वर्थता वच्छेदक-
फल एव द्वितीयार्थान्वयः । उपेक्षायामतिव्याप्तिवारणाय परस्वत्वनिवेशः
(ग० व्यु० का० २ ख० १ पृ० ४३ ) । [ख स्वस्वत्वध्वंसानुकूलपरस्व-
त्वप्रकारिकेच्छा । दानं च न संप्रदान स्वत्वजनकम् अपितु तत्स्वीकार एव
इति मताभिप्रायेणेदं निर्वचनम् । एतन्मते ब्राह्मणाय धनं ददातीत्यादौ
स्वस्वत्वध्वंसरूपफलाश्रयत्वाद्धनस्य कर्मता इति बोध्यम् ( ग० व्यु० का०
२ पृ० ४३ ) । [ग] मूल्यग्रहणं विना स्वस्वत्वध्वंसपरस्वत्व जनकल्याग
इति संप्रदाय: ( दि० गु० ) । यथा विप्राय गां ददातीत्यादौ ददात्यर्थः ।
अत्र मूल्यग्रहणं विना विप्रोद्देश्यकगोवृत्तिस्व स्वत्वध्वंस परस्वत्व जन कल्या-
-
-
● शास्त्रोक्त संप्रदान स्वत्वावच्छिन्नद्रव्यत्याग इति रत्नाकरप्रभृतयः । अत्रो-
●देश्यपात्र विशेषो यदि न तद्रव्यं स्वीकरोति तदा सोपाधित्यागविशेष-
स्यानिर्वाहान्न
न दातुः स्वत्वं निवर्तत इति तन्मताभिप्रायो ज्ञेयः । [ङ ]
शास्त्रोक्त संप्रदानस्वत्वापादकद्रव्यत्याग इति केचिच्छास्त्रज्ञा आहुः ।
अत्रायमाशयः
नस्य तद्विषयज्ञानाभावदशायामपि स्वत्वमुत्पद्यते पितुः स्वत्वोपरमात्तद्व
• गर्भस्थस्येव इति । तथा च दत्तस्य प्रतिग्रहः न तु
। प्रदानं स्वाम्यकरणम् इति मनूक्तेः दानमात्रात् संप्रदा-
प्रतिग्रहघटितं दानम्