न्यायकोशः /402
This page has been fully proofread once and needs a second look.
न्यायकोशः ।
१ लगुडः । यथा घटं प्रति दण्डो निमित्तं कारणमित्यादौ । २
[क] ग्रहणावच्छिन्नशासनम् । [ख ] ग्रहणपूर्वकशासनम् ।
प्रजाः शतं दण्डयति राजा गर्गाः शतं दण्ड्यन्त इत्यादौ दण्ड्यर्थः
इति व्यवहारशास्त्रज्ञा आहुः । शासनं नियन्त्रणम् । अत्र शतग्रहणानुकूलं
यत् प्रजानां शासनम् तत्कर्ता इत्येवं बोध: ( श० प्र०
श्रो
टी०
ः
<दण्डनीतिः>
विद्याविशेषः। तच्च अर्थशास्त्रम् ( कुल्लूकः मनु
७ । ४३ ) ( अमरः ) । यथा कामन्द किनीतिशास्त्रम् । अत्रोच्यते व
चान्वीक्षिकी चैव वार्ता च भरतर्षभ । दण्डनीतिश्च विपला विद्याल
निदर्शिताः ॥ इति ( भा० शा० अ० ५९) / त्रैविद्येभ्यस्त्रयों विद्य
दण्डनीतिं च शाश्वतीम् । आन्वीक्षिकीं चात्मविद्यां वार्तारम्भांश्च लोकतः/
इति ( मनु० अ० ७ श्लो० ४३ ) ।
<दण्डपारुष्यम्
परगोत्रेष्वभिद्रोहो हस्तपादायुधादिभिः । भस्मादिभिश्रोप
घातो दण्डपारुष्यमुच्यते ॥ ( मिताक्षरा २/२१२) ।
<दत्तम्
पण्यमूल्यं भृतिस्तुष्ट्या स्नेहात्प्रत्युपकारतः । स्त्रीशुल्कादिग्रहार्थ
दत्तं दानविदो विदुः ॥ ( मिताक्षरा २।१७६ ) ।
<दत्ताप्रदानिकम्
दत्वा द्रव्यमसम्यग्यः पुनरादातुमिच्छति / दत्ता प्रदाि
<दमः
१ कुत्सितात्कर्मणो मनोनिवर्तनम् । २ बाह्येन्द्रियनिग्रह इति वेद
नाम व्यवहारपदं हि तत् ॥ ( मिताक्षरा २।१७५ ) /
न्तिनः । ३ दण्डनमिति धर्मशास्त्रज्ञाः । ४ कर्दम इति काव्यज्ञा
( वाच० ) ।
आ
4
<दम्भः
[क] कपटेन धार्मिकत्वादिना स्वोत्कर्षख्यापनेच्छा (गौ०
४।१३ ) । [ख] धार्मिकत्वेन ख्यापनम् । यथा अभिसंधाय तु
दम्भार्थमपि चैव यत् । इज्यते भरतश्रेष्ठ तं यज्ञं विद्धि राज
( गीता० अ० १७ श्लो० १२) इत्यादौ ( ल० म० ) / /"
अधार्मिणात्मनो धार्मिकत्वस्य ख्यापनमिति केचित् ।
च मानं च क्रोधं तैक्ष्ण्यं च वर्जयेत् ( मनु० ) इत्यादौ ।
यथा
-
द्वेषं द