न्यायकोशः /388
This page has not been fully proofread.
३३४
न्यायकोशः ।
स्तुल्यो न वधं प्राप्नुयान्नरः । सकामां दूषयंस्तुल्यो नाङ्गुलिच्छेदमाप्नुयात्
( मनुः ) कुम्भकर्ण: कपीन्द्रेण तुल्यावस्थः स्वसुः कृतः ( रघु० स०
१२ श्लो० ८० ) इत्यादौ । [ख ] भिन्नत्वे सति धर्मवत्त्वम् । यथा
चैत्रेण चैत्रस्य वा तुल्य इत्यादौ । अत्र तुल्यशब्दार्थनिविष्टे च
तृतीयाद्यर्थस्य प्रतियोगित्वस्य धर्मे चाधेयत्वस्य अन्वयात्
भेदे
चैत्रत्वावच्छि.
मित्यादावपि द्रष्टव्यम् । अत्र विशेषो ज्ञेयः पाणिनीयाः तुल्योपमयोयोग
नान्यत्वे सति चैत्रवृत्तिधर्मवान् इत्यर्थः । एवम् चैत्रेण चैत्रस्य वा सादृश्य-
तृतीयां नेच्छन्ति इति ( श० प्र० श्लो० ९२ पृ० १२४)/
२ क अन्यूनानतिरिक्त व्यक्तिकत्वम् । यथा न्यायमते बुद्धित्वज्ञानत्वया
घटत्वकलशत्वयोवो तुल्यत्वम् ( त० प्र० १ ) ( वै० उ० १/१//
• इदं तु घटत्वकलशत्वादीनां भेदे भिन्नजातित्वे वा बाधकम् इति बोधम्
( दि० १ । १ पृ० ३४ ) ( नील० ) । [ ख ] तुल्यव्यक्तिवृत्तित्वम् ।
यथा घटत्वकलशत्वयोस्तुल्यत्वम् ( त० प्र० १ ) ।
स्वभिन्नजातिसमनियतत्वमिति फलितोर्थः (दि० १/१ पृ० ३४ //
तुल्य वित्तिवेद्यत्वम् – एकज्ञानविषयत्वम् (त० प्र० ख० ४ पृ० २१//
यथा साधनवद्वृत्तिः साध्याभावो वा हेतुदोषः (दीधि० २ हेत्वा० )
इत्यत्र प्राचीनमते वह्निमद्वृत्तिर्धूमाभावः इति ज्ञाने धूमाभावे म
वस्य भासने वही घूमाभाववद्वृत्तित्वमपि तुल्यंवित्तिवेद्यता
पाज्जातिविशिष्टव्यक्तिप्रतीतिः । अत्रायं विशेषो ज्ञेयः । तन्मते जातो व्य
ज्यते इति ( त० प्र० ख० ४ पृ० २१ ) । इदं च कुब्जशक्तिवाि
शाब्दबोधे कारणम् । व्यक्तिशक्तिस्तु स्वरूपसती ( न तु ज्ञाता )
नियमतो
उपयु
१० २२
विभक्ति
तृतीया - (कारकविभक्तिः ) तत्तद्धात्वर्थे करणत्वादिबोधक
कारकतृतीयालक्षणं च पच्यर्थधर्मिककरणत्वान्वयबोधानकळप सजाती
यत्वम् ( श० प्र० श्ली० ६५ पृ० ७५) । यथा काष्ठेन तमु
न्यायकोशः ।
स्तुल्यो न वधं प्राप्नुयान्नरः । सकामां दूषयंस्तुल्यो नाङ्गुलिच्छेदमाप्नुयात्
( मनुः ) कुम्भकर्ण: कपीन्द्रेण तुल्यावस्थः स्वसुः कृतः ( रघु० स०
१२ श्लो० ८० ) इत्यादौ । [ख ] भिन्नत्वे सति धर्मवत्त्वम् । यथा
चैत्रेण चैत्रस्य वा तुल्य इत्यादौ । अत्र तुल्यशब्दार्थनिविष्टे च
तृतीयाद्यर्थस्य प्रतियोगित्वस्य धर्मे चाधेयत्वस्य अन्वयात्
भेदे
चैत्रत्वावच्छि.
मित्यादावपि द्रष्टव्यम् । अत्र विशेषो ज्ञेयः पाणिनीयाः तुल्योपमयोयोग
नान्यत्वे सति चैत्रवृत्तिधर्मवान् इत्यर्थः । एवम् चैत्रेण चैत्रस्य वा सादृश्य-
तृतीयां नेच्छन्ति इति ( श० प्र० श्लो० ९२ पृ० १२४)/
२ क अन्यूनानतिरिक्त व्यक्तिकत्वम् । यथा न्यायमते बुद्धित्वज्ञानत्वया
घटत्वकलशत्वयोवो तुल्यत्वम् ( त० प्र० १ ) ( वै० उ० १/१//
• इदं तु घटत्वकलशत्वादीनां भेदे भिन्नजातित्वे वा बाधकम् इति बोधम्
( दि० १ । १ पृ० ३४ ) ( नील० ) । [ ख ] तुल्यव्यक्तिवृत्तित्वम् ।
यथा घटत्वकलशत्वयोस्तुल्यत्वम् ( त० प्र० १ ) ।
स्वभिन्नजातिसमनियतत्वमिति फलितोर्थः (दि० १/१ पृ० ३४ //
तुल्य वित्तिवेद्यत्वम् – एकज्ञानविषयत्वम् (त० प्र० ख० ४ पृ० २१//
यथा साधनवद्वृत्तिः साध्याभावो वा हेतुदोषः (दीधि० २ हेत्वा० )
इत्यत्र प्राचीनमते वह्निमद्वृत्तिर्धूमाभावः इति ज्ञाने धूमाभावे म
वस्य भासने वही घूमाभाववद्वृत्तित्वमपि तुल्यंवित्तिवेद्यता
पाज्जातिविशिष्टव्यक्तिप्रतीतिः । अत्रायं विशेषो ज्ञेयः । तन्मते जातो व्य
ज्यते इति ( त० प्र० ख० ४ पृ० २१ ) । इदं च कुब्जशक्तिवाि
शाब्दबोधे कारणम् । व्यक्तिशक्तिस्तु स्वरूपसती ( न तु ज्ञाता )
नियमतो
उपयु
१० २२
विभक्ति
तृतीया - (कारकविभक्तिः ) तत्तद्धात्वर्थे करणत्वादिबोधक
कारकतृतीयालक्षणं च पच्यर्थधर्मिककरणत्वान्वयबोधानकळप सजाती
यत्वम् ( श० प्र० श्ली० ६५ पृ० ७५) । यथा काष्ठेन तमु