न्यायकोशः /380
This page has not been fully proofread.
३२६
न्यायकोशः ।
व्याघातादीनामप्रसञ्ज नरूपत्वात् न तर्कात्मकत्वम् । किंतु पञ्चविधत्वमेव
तर्कस्य इत्याहुः । प्रथमोपस्थितत्वम् उत्सर्गः विनिगमनाविरहः लाघवम्
• गौरवम् इत्यादिकं तु प्रसङ्गानात्मकत्वान्न तर्कः । किंतु प्रमाण सहकारित्व-
• रूपसाधर्म्यात्तथा (तर्कत्वेन ) व्यवहारः इति ( गौ० वृ० १/१/४० //
तर्काभासः–अङ्गान्यतमवैकल्ये तर्कस्याभासता भवेत् ।
तपेणम् – मन्त्रेण वारिणा मन्त्रे तर्पणं तर्पणं स्मृतम् ( सर्व० सं० १०
-
३७० पातञ्ज ० ) ।
तस्करः – भोगं केवलतो यस्तु कीर्तयेन्नागमं कचित् । भोगच्छलाप दे
विज्ञेयः स तु तस्करः ॥ ( मिताक्षरा० अ० २ श्लो० २७ ) ।
• ताडनम् – मन्त्रवर्णान्समालिख्य ताडयेच्चन्दनाम्भसा । प्रत्येकं वायुवतिक
ताडनं तदुदाहृतम् ॥ ( सर्व० सं० पृ० ३६९ पात०
) ।
तात्पर्यम् - [क] इतरपदस्येतरपदार्थसंसर्गज्ञान परत्वम् (चि०) । तात्प
निश्चय एव शाब्दबोधे शब्दस्य सहकारि कारणम् । तस्य च संशये
तिरेकनिश्चये (सैन्धवपदं लवणपरं न इति निश्चये )
• तमे चान्वयबोधाच ( न्या० म० ४ पृ० २४ ) ( दि०
पृ० १८९ ) । अत्रान्यदप्युच्यते । प्रतिपादकेच्छा विषयत्वं तत्परत्वम् /
शब्दो वा यदिच्छया प्रयुक्तः स तत्परः । सा च प्रतिपाद्यधीः
निवृत्तिविषययोः तत्परत्वं नानार्थाच्छ्रिष्टादने कार्यान्वितैकक्रिया परान्ह
चान्वयाबोध
-
प्रवृति
लाक्षणिकपदादनावृत्त्या क्रमेणानेकार्थज्ञानम् । न त्वेकदैव / सकृद
नियमेनैकत्रोच्चारणे नेकपरत्वाभावादिति सकलतान्त्रिकैकवाक्यतया वर्ष
(चि०) । [ख] तदर्थप्रतीतीच्छयोच्चरितत्वम् (तर्का० ४ ) ( त० दी०
[घ ] इदमेतस्मिन्नर्थेस्यान्वयं प्रत्याययतु इति प्रयोक्तुरिच्छा ।
म० ४ पृ० २४ ) ( भा०प० ४ श्लो० ८५) (नील० go
ख० ४ पृ० ९२ ) । प्रयोक्ता चाभिसंधापयितृमात्रम्
• मौनिश्लोकाव्याप्तेः । शुकवाक्ये भगवदिच्छैव गतिः (न्या
तदर्थश्च एतत्पदमेतत्पदेन सह संभूयान्वयबोधं जनयतु इति ( त०
লে
३१
•वत
न तु
४
म०
न्यायकोशः ।
व्याघातादीनामप्रसञ्ज नरूपत्वात् न तर्कात्मकत्वम् । किंतु पञ्चविधत्वमेव
तर्कस्य इत्याहुः । प्रथमोपस्थितत्वम् उत्सर्गः विनिगमनाविरहः लाघवम्
• गौरवम् इत्यादिकं तु प्रसङ्गानात्मकत्वान्न तर्कः । किंतु प्रमाण सहकारित्व-
• रूपसाधर्म्यात्तथा (तर्कत्वेन ) व्यवहारः इति ( गौ० वृ० १/१/४० //
तर्काभासः–अङ्गान्यतमवैकल्ये तर्कस्याभासता भवेत् ।
तपेणम् – मन्त्रेण वारिणा मन्त्रे तर्पणं तर्पणं स्मृतम् ( सर्व० सं० १०
-
३७० पातञ्ज ० ) ।
तस्करः – भोगं केवलतो यस्तु कीर्तयेन्नागमं कचित् । भोगच्छलाप दे
विज्ञेयः स तु तस्करः ॥ ( मिताक्षरा० अ० २ श्लो० २७ ) ।
• ताडनम् – मन्त्रवर्णान्समालिख्य ताडयेच्चन्दनाम्भसा । प्रत्येकं वायुवतिक
ताडनं तदुदाहृतम् ॥ ( सर्व० सं० पृ० ३६९ पात०
) ।
तात्पर्यम् - [क] इतरपदस्येतरपदार्थसंसर्गज्ञान परत्वम् (चि०) । तात्प
निश्चय एव शाब्दबोधे शब्दस्य सहकारि कारणम् । तस्य च संशये
तिरेकनिश्चये (सैन्धवपदं लवणपरं न इति निश्चये )
• तमे चान्वयबोधाच ( न्या० म० ४ पृ० २४ ) ( दि०
पृ० १८९ ) । अत्रान्यदप्युच्यते । प्रतिपादकेच्छा विषयत्वं तत्परत्वम् /
शब्दो वा यदिच्छया प्रयुक्तः स तत्परः । सा च प्रतिपाद्यधीः
निवृत्तिविषययोः तत्परत्वं नानार्थाच्छ्रिष्टादने कार्यान्वितैकक्रिया परान्ह
चान्वयाबोध
-
प्रवृति
लाक्षणिकपदादनावृत्त्या क्रमेणानेकार्थज्ञानम् । न त्वेकदैव / सकृद
नियमेनैकत्रोच्चारणे नेकपरत्वाभावादिति सकलतान्त्रिकैकवाक्यतया वर्ष
(चि०) । [ख] तदर्थप्रतीतीच्छयोच्चरितत्वम् (तर्का० ४ ) ( त० दी०
[घ ] इदमेतस्मिन्नर्थेस्यान्वयं प्रत्याययतु इति प्रयोक्तुरिच्छा ।
म० ४ पृ० २४ ) ( भा०प० ४ श्लो० ८५) (नील० go
ख० ४ पृ० ९२ ) । प्रयोक्ता चाभिसंधापयितृमात्रम्
• मौनिश्लोकाव्याप्तेः । शुकवाक्ये भगवदिच्छैव गतिः (न्या
तदर्थश्च एतत्पदमेतत्पदेन सह संभूयान्वयबोधं जनयतु इति ( त०
লে
३१
•वत
न तु
४
म०