न्यायकोशः /374
This page has not been fully proofread.
३२०
न्यायकोशः ।
• इति तौतातिताः । नेति वैशेषिकादयः इति ( न्या० दी० पृ० ४ ) ।
[ ख ] द्रव्यगुणकर्मनिष्पत्तिवैधर्म्यादभावस्तमः ( वै० ५/२/१९ ) ।
उद्भूतरूपवद्यावत्तेजः संसर्गाभाव इत्यर्थः ( वै० उ० ५/२/२० ) ।
ग स्वपरप्रकाशकतेज: सामान्याभावः । यथा अदस्त्वया नुनम
इत्यादौ । [घ ] नीलरूपारो पवि शिष्टतेजःसंसर्गाभव
तमः । आसादितस्य तमसा नियतेर्नियोगात् ( माघ० स० ४ श्लो० ३४/
( न्या० दी० पृ० ८ ) । [ङ ] भाभावः । द्रव्यगुणकर्मनिष्पत्ति
।
भावस्तत्रैव देशे तम इत्यभिलप्यते । एवं च सति गच्छता द्रव्येण तेजस
आवरणात् आवरकस्य द्रव्यस्य च गमनात् सुतरामेव तमसोपि
भ्रम उपपद्यत इति ( त० व० ) । तेजसो द्रव्यान्तरेणावरणाच (
५/२/२० ) । तदर्थश्च गच्छता द्रव्यान्तरेणावृते तेजसि पूर्वदेशानुपक
गति
(दे०
वास्तवी तत्र गतिः । किं च नील नभः इति प्रतीतिवत् तमसि नीत
पवत्ताप्रतीतिरपि भ्रम एव इति । अत्रायं तर्कः तमो यदि गतिमतवाद
म्भादग्रिमदेशे चोपलम्भात्तेजोभावस्य गच्छद्रव्यसाधर्म्याद्गतिभ्रमः / न
•तेजोभावविषयकचाक्षुषसाक्षात्कारविषयो न स्यात् इति । यद्वा
यदि गतिमत्स्यात् तेजोभावाविषयकचाक्षुषसाक्षात्काराविषय
तो
इति । अथवा तमो यदि तेजोभिन्नत्वे सति गतिमत्स्यात्
न त्याद
तेजोभावनि
ارے
षयकसाक्षात्कार विषयगतिमन्न स्यात् इति ( न्या० दी० पृ०
वि० १ । १ । ५ ) । अत्रेदमवधेयम् । आलोकस्यान्यत्र चाक्षुषप्रत्यक्षेस
रूपवद्रव्यान्तरं इति भट्टा वेदान्तिनः सांख्या: कन्दलीकारावाहुः ।
रित्वेपि तमः प्रत्यक्षे न तत्सहकारस्यावश्यकता वस्तुस्वाभाव्याद
तमसः पृथिव्यामन्तभोवः । अथवा दशमं द्रव्यमतिरिक्तमेव
भट्टमीमांसकानामाशयः इति । तमसो भावत्वमङ्गीकुर्वाणानां
बोध्यम् । आरोपितं नीलरूपमिति श्रीधराचार्याः
सहका-
तदिन
रूपदर्शनाभाव
सं० पृ० २२९ औलु० ) ( वै० वि० १/१/५ ) । अज्ञानं
१ अभावः इति पदच्छेदः ।
तम
न्यायकोशः ।
• इति तौतातिताः । नेति वैशेषिकादयः इति ( न्या० दी० पृ० ४ ) ।
[ ख ] द्रव्यगुणकर्मनिष्पत्तिवैधर्म्यादभावस्तमः ( वै० ५/२/१९ ) ।
उद्भूतरूपवद्यावत्तेजः संसर्गाभाव इत्यर्थः ( वै० उ० ५/२/२० ) ।
ग स्वपरप्रकाशकतेज: सामान्याभावः । यथा अदस्त्वया नुनम
इत्यादौ । [घ ] नीलरूपारो पवि शिष्टतेजःसंसर्गाभव
तमः । आसादितस्य तमसा नियतेर्नियोगात् ( माघ० स० ४ श्लो० ३४/
( न्या० दी० पृ० ८ ) । [ङ ] भाभावः । द्रव्यगुणकर्मनिष्पत्ति
।
भावस्तत्रैव देशे तम इत्यभिलप्यते । एवं च सति गच्छता द्रव्येण तेजस
आवरणात् आवरकस्य द्रव्यस्य च गमनात् सुतरामेव तमसोपि
भ्रम उपपद्यत इति ( त० व० ) । तेजसो द्रव्यान्तरेणावरणाच (
५/२/२० ) । तदर्थश्च गच्छता द्रव्यान्तरेणावृते तेजसि पूर्वदेशानुपक
गति
(दे०
वास्तवी तत्र गतिः । किं च नील नभः इति प्रतीतिवत् तमसि नीत
पवत्ताप्रतीतिरपि भ्रम एव इति । अत्रायं तर्कः तमो यदि गतिमतवाद
म्भादग्रिमदेशे चोपलम्भात्तेजोभावस्य गच्छद्रव्यसाधर्म्याद्गतिभ्रमः / न
•तेजोभावविषयकचाक्षुषसाक्षात्कारविषयो न स्यात् इति । यद्वा
यदि गतिमत्स्यात् तेजोभावाविषयकचाक्षुषसाक्षात्काराविषय
तो
इति । अथवा तमो यदि तेजोभिन्नत्वे सति गतिमत्स्यात्
न त्याद
तेजोभावनि
ارے
षयकसाक्षात्कार विषयगतिमन्न स्यात् इति ( न्या० दी० पृ०
वि० १ । १ । ५ ) । अत्रेदमवधेयम् । आलोकस्यान्यत्र चाक्षुषप्रत्यक्षेस
रूपवद्रव्यान्तरं इति भट्टा वेदान्तिनः सांख्या: कन्दलीकारावाहुः ।
रित्वेपि तमः प्रत्यक्षे न तत्सहकारस्यावश्यकता वस्तुस्वाभाव्याद
तमसः पृथिव्यामन्तभोवः । अथवा दशमं द्रव्यमतिरिक्तमेव
भट्टमीमांसकानामाशयः इति । तमसो भावत्वमङ्गीकुर्वाणानां
बोध्यम् । आरोपितं नीलरूपमिति श्रीधराचार्याः
सहका-
तदिन
रूपदर्शनाभाव
सं० पृ० २२९ औलु० ) ( वै० वि० १/१/५ ) । अज्ञानं
१ अभावः इति पदच्छेदः ।
तम