न्यायकोशः /365

३११
 
न्यायकोशः ।
 
दादीनि पञ्चविंशतिस्तत्त्वानि इति निरीश्वरसांख्या: कपिलादयः ( सर्व० सं०

पृ० ३११ सां०) । [ ११ ] ईश्वरराधिकानि तानि (२५) इति षडिंशति-

। तत्त्वानि इति सेश्वरसांख्या: पतञ्जल्यादयः ( सर्व० सं० पृ० ३३३ पात-

झल० ) । [ १२ ] अशेषविशेषप्रत्यनीकं चिन्मात्रं ब्रह्मैकमेव तत्त्वम्

इति मायावादिनो वेदान्तिनः ( सर्व० पृ० ९२ रामा० ) । [ १३ ]
•
विलम्बितं नृत्यवाद्यादि तत्त्वम् इति नाट्यशास्त्रज्ञा आहुः । [ १४ ]

चेतः स्वरूपं च तत्त्वम् इति काव्यज्ञा आहुः इति ( वाच० ) ।
●
शाक्तास्तु मद्यं मांसं तथा मत्स्यो मुद्रा मैथुनमेव च । पञ्चतत्त्वमिदं

प्रोक्तं देवि निर्वाणहेतवे । मकारपञ्चकं देवि देवानामपि दुर्लभम्
 

इत्याहु: ( गुप्तसाधनतन्त्रे
 
७ पटले ) । वैष्णवास्तु गुरुतत्त्वं मन्त्रतत्त्वं
 
•
मनस्तत्त्वं सुरेश्वरि । देवतत्त्वं ध्यानतत्त्वं पञ्चतत्त्वं प्रकीर्तितम् ॥ इत्या
 

( निर्वाणतन्ने ) ( वाच० ) ।
 

 
<तत्परत्वम् - >
१ तात्पर्यम् । तत्परस्य भावः तत्परत्वम् । २ पौराणिकास्तु

। यथा भगवद्भक्तितत्परः इत्यादी इत्याहुः ।
 
निष्ठा
 
नामकसमासः
तत्पुरुषः (समासः ) [क] यदर्थगतेन सुबर्थेन विशिष्टस्य यदर्थस्या-

न्वयबोधं प्रति यः समासः स्वरूपयोग्यः स तदर्थस्य तदर्थें तत्पुरुषः ।
•
समासप्रयुक्तलक्षण शून्योत्तरनामकत्वे सति लुप्तद्वितीया दिविभक्तिक पूर्व-

यथा ग्रामगतः इत्यादिः ( श० प्र० श्लो० ३८ पृ० ४८) । [ख ]
 
नामकसमासः
 
*
। यथा राजपुरुषः इति । अत्र लक्षणे पञ्चपूलीत्यादिवार-
●
णाय सत्यन्तम् । नीलोत्पलमित्यादिवारणाय लुप्तद्वितीयादि विभक्ति

आब्राह्मणमित्याद्यव्ययीभाववारणाय पूर्वेति च नामविशेषणम् । राजपुरुष-
•
ष्यसत्त्वात् लक्षणसमन्वयः ( म० प्र० ४ पृ० ४३ ) । ग शाब्दि-

इत्यत्र समास प्रयुक्तलक्षणायाः पूर्वपद एव स्वीकारात् सत्यन्त विशिष्ट विशे-

काश्च तत्पुरुषाधिकार विहितः समासस्तत्पुरुषः इत्याहुः । तन्मते स च तत्पु-

रुष: प्रकारान्तरेण त्रिविधः । व्यधिकरणपदघटितः समानाधिकरणपदघ-

ढित: संज्ञानवबोधकसंख्यावाचकपदघटितश्चेति । तत्र संज्ञानव बोधकसंख्या-

पूर्वकसमानाधिकरण पदघटितस्तःपुरुषो द्विगुरित्युच्यते । द्विगुविषयपहा-