न्यायकोशः /356

2023-02-26 03:10:37 by ambuda-bot

This page has not been fully proofread.

३०२

न्यायकोशः ।

घटः इति प्रतीतिविषयो ज्ञाततेति नैयायिकाः प्राहुः । भट्टास्तु

घंटादौ

समवायेन वर्तमाना ज्ञानजन्या ज्ञाततेत्याहुः । अत्रेदं बोध्यम् । भट्टमते
ज्ञातो घटः इति प्रतीतिं प्रति घटज्ञानं निमित्तकारणम् / घटादिकं समवा.
करणम् । असमायिकारणं तु नापेक्षितम् । भावकार्य सासमवायिका.
रणम् इति नियमस्य तु भट्टरनङ्गीकारात् इति ( त० प्र० ख०१
पृ० १२९ ) । यथा ज्ञातसारोपि खल्वेकः संदिग्धे कार्यवस्तुनि (माघ ०
स० २ श्लो० १२ ) इत्यादौ सारस्य तत्त्वार्थस्य ज्ञातता । २२
• मांसकास्तु ज्ञातः इति प्रतीतिसिद्धो ज्ञानजन्यो विषयसमवेतः
परनामा अतिरिक्तपदार्थविशेष: ( मू० म० १ प्रामा० पृ० १२६//
पृ० ३५ ) । ज्ञातताया ज्ञानजन्यत्वं चेत्थम् । घटादिविषये ज्ञाने जाते
अथवा सविषयको ज्ञानजन्योतिरिक्त पदार्थः इत्याहुः ( नील० मारा:
• मया ज्ञातोयं घटः इति घटस्य ज्ञातत्वं प्रतिसंधीयते । तेन ज्ञाने जाते
सति ज्ञातता नाम कश्चिद्धर्मो जातः इत्यनुमीयते । सा च ज्ञावा
ज्ञानात्पूर्वमजातत्वात् ज्ञाने जाते च जातत्वादन्वयव्यतिरेकाभ्यां ज्ञा
शक्यमनुभावयति सा शक्तिर्ज्ञाततेति केचिदाहुः ( चि० ) ।
जन्यते इत्यवधायते इति ( त० मा० प्रामा० पृ० २२ ) / १०
ज्ञानम् – १ बुद्धिवदस्यार्थोनुसंधेयः ( गौ० १/१/१५ ) ( वै०
१ ) । २ बुद्धितत्त्वस्य महत्तत्त्वापरपर्यायस्य परिणामविशेषो
इति सांख्या आहुः ( गौ० वृ० ११ १/१५ ) । अत्रायमर्थः /
कारेण परिणताया बुद्धिवृत्तेश्चेतने प्रतिबिम्बना द्विषयप्रकाशरूपं ज्ञान
तत्र पौरुषेयबोधे वृत्तिः करणम् वृत्तिरूपज्ञाने चेन्द्रियाि
इति भेदः । ३ गुणपुरुषान्यताख्यातिरूपोध्यवसायो
४
आहुः । ५ केचिद्वौद्धास्तु बाह्यार्थाभावेन बुद्धेरेव तत्तदर्थाकारतया
ज्ञानम् इत्यङ्गीचक्रुः । ६ मनोवृत्तिश्चैतन्यविशेषो
• मायावादिनः । मायावादिमते ज्ञानं द्विविधम् । वृत्तिरूपम्
• वृत्तिप्रतिबिम्बितचैतन्यरूपं चेति । तत्र प्रत्यक्षज्ञानमपि द्विविधम्

भट्टमी
प्राकच्या

वा

اوری

अर्था

हरि
ज्ञानम
www

योगशाख

ज्ञानम