न्यायकोशः /318
This page has not been fully proofread.
२६४
न्यायकोशः ।
सामान्ययोः सर्वेन्द्रियग्राह्यत्वम् (वै० उ० ४ । १ । १३ ) । परत्वापत्न-
द्वित्वपृथक्त्वादयो बुद्ध्यपेक्षगुणाः । रूपरसगन्धस्पर्शशब्दपरिमाणैक-
कपृथक्त्व स्नेहाः सजातीयारम्भकगुणाः । सुखदुःखेच्छाद्वेषप्रयशः ।
• स्वासमानजातीयारम्भका गुणा भवन्ति । संयोग विभागसंख्या: गुरुल
द्रवत्वोष्ण स्पर्शज्ञानधर्माधर्मसंस्काराः समानासमानजातीयारम्भका गुणाः ।
बुद्धिसुखदुःखेच्छा द्वेषभावनाशब्दाः स्वाश्रयसमवेतविशेषगुणारम्भकाः ।
रूपरसगन्ध स्पर्श परिमाणस्नेहप्रयत्नाः परत्रारम्भकाः । संयोग विभागसंख्यक
वेगस्थितिस्थापक प्रयत्नधर्माधर्मसंयोगविशेषाः क्रियाहेतवः । परत्वापरत्व
पृथक्त्वगुरुत्वद्रवत्ववेगस्नेह प्रयत्नधर्माधर्मास्तूभयत्रारम्भकाः । गुरुत्वद्रवल-
द्वित्वद्विपृथक्त्वादयो गुणा अकारणानि भवन्ति । स्वध्वंसप्रत्यक्षातरित
प्रत्यकारणानीत्यर्थः ( दि० गु० ) । रूपादिसप्तकम् गुरुत्वद्रवत्वस्नेह
वेगस्थितिस्थापकपरत्वापरत्वानि चाश्रयव्यापीनि भवन्ति । रूपरसग
स्नेह गुरुत्वद्रवत्व स्थितिस्थापका एते स्पर्शव्याप्या भवन्ति । बुद्धिसुखदुःखे ।
च्छाद्वेषप्रयत्नधर्माधर्मभावना एते गुणा आत्ममात्रवृत्तयो भवन्ति ॥
बुद्धीच्छाद्वेषप्रयत्नभावनानामेव सविषयकत्वम् । अत्रेदं बोध्यम् / इच्छा-
दीनां जनकज्ञानस विषयत्वेनैव सविषयत्वव्यवहार इति तु प्राञ्चः वान
• सविषयतेति तु नव्या आहुः ( प० मा० ) । रूपद्रवत्वे पृथिव्यात
स्पतिमिश्रादयः आहुः । व्यवहारबलेन ज्ञानवदिच्छादेरपि साक्षादेव
• जोमात्रवृत्तिनी भवतः । संख्याप्रचयपरिमाणान्येव परिमाणासमवादि
कारणानि भवन्ति । संयोग विभागशब्दा एव शब्दासमवाधिकारा
भवन्ति । स्पर्शगुरुत्वप्रयत्नवेगा एवाभिघातहेतवो भवन्ति । एक
पृथक्त्वसंयोगविभागाः एवानेकाश्रितगुणारम्भका भवन्ति / परत्वात
एव दिक्कालपिण्डसंयोगजन्ये भवतः । परत्वा परत्वचरमज्ञानद्वित्वद्वि
क्त्वादय एव निमित्तनाशनाश्या भवन्ति । एतदन्य एव गुणा गुणान्तरवि
नाश्या भवन्ति । अपार्थिव परमाणुगत रूपरसस्पर्शसांसिद्धिकद्रवत्वस्नेह
त्वस्थितिस्थापकनित्यद्रव्यग तैकत्वपृथक्त्वपरिमाणेश्वरबुद्धीच्छा प्रयत्ना
नित्या अकार्याश्च सन्ति । एतदन्ये गुणास्तु अन
हुते
कार्यक्ष
न्यायकोशः ।
सामान्ययोः सर्वेन्द्रियग्राह्यत्वम् (वै० उ० ४ । १ । १३ ) । परत्वापत्न-
द्वित्वपृथक्त्वादयो बुद्ध्यपेक्षगुणाः । रूपरसगन्धस्पर्शशब्दपरिमाणैक-
कपृथक्त्व स्नेहाः सजातीयारम्भकगुणाः । सुखदुःखेच्छाद्वेषप्रयशः ।
• स्वासमानजातीयारम्भका गुणा भवन्ति । संयोग विभागसंख्या: गुरुल
द्रवत्वोष्ण स्पर्शज्ञानधर्माधर्मसंस्काराः समानासमानजातीयारम्भका गुणाः ।
बुद्धिसुखदुःखेच्छा द्वेषभावनाशब्दाः स्वाश्रयसमवेतविशेषगुणारम्भकाः ।
रूपरसगन्ध स्पर्श परिमाणस्नेहप्रयत्नाः परत्रारम्भकाः । संयोग विभागसंख्यक
वेगस्थितिस्थापक प्रयत्नधर्माधर्मसंयोगविशेषाः क्रियाहेतवः । परत्वापरत्व
पृथक्त्वगुरुत्वद्रवत्ववेगस्नेह प्रयत्नधर्माधर्मास्तूभयत्रारम्भकाः । गुरुत्वद्रवल-
द्वित्वद्विपृथक्त्वादयो गुणा अकारणानि भवन्ति । स्वध्वंसप्रत्यक्षातरित
प्रत्यकारणानीत्यर्थः ( दि० गु० ) । रूपादिसप्तकम् गुरुत्वद्रवत्वस्नेह
वेगस्थितिस्थापकपरत्वापरत्वानि चाश्रयव्यापीनि भवन्ति । रूपरसग
स्नेह गुरुत्वद्रवत्व स्थितिस्थापका एते स्पर्शव्याप्या भवन्ति । बुद्धिसुखदुःखे ।
च्छाद्वेषप्रयत्नधर्माधर्मभावना एते गुणा आत्ममात्रवृत्तयो भवन्ति ॥
बुद्धीच्छाद्वेषप्रयत्नभावनानामेव सविषयकत्वम् । अत्रेदं बोध्यम् / इच्छा-
दीनां जनकज्ञानस विषयत्वेनैव सविषयत्वव्यवहार इति तु प्राञ्चः वान
• सविषयतेति तु नव्या आहुः ( प० मा० ) । रूपद्रवत्वे पृथिव्यात
स्पतिमिश्रादयः आहुः । व्यवहारबलेन ज्ञानवदिच्छादेरपि साक्षादेव
• जोमात्रवृत्तिनी भवतः । संख्याप्रचयपरिमाणान्येव परिमाणासमवादि
कारणानि भवन्ति । संयोग विभागशब्दा एव शब्दासमवाधिकारा
भवन्ति । स्पर्शगुरुत्वप्रयत्नवेगा एवाभिघातहेतवो भवन्ति । एक
पृथक्त्वसंयोगविभागाः एवानेकाश्रितगुणारम्भका भवन्ति / परत्वात
एव दिक्कालपिण्डसंयोगजन्ये भवतः । परत्वा परत्वचरमज्ञानद्वित्वद्वि
क्त्वादय एव निमित्तनाशनाश्या भवन्ति । एतदन्य एव गुणा गुणान्तरवि
नाश्या भवन्ति । अपार्थिव परमाणुगत रूपरसस्पर्शसांसिद्धिकद्रवत्वस्नेह
त्वस्थितिस्थापकनित्यद्रव्यग तैकत्वपृथक्त्वपरिमाणेश्वरबुद्धीच्छा प्रयत्ना
नित्या अकार्याश्च सन्ति । एतदन्ये गुणास्तु अन
हुते
कार्यक्ष