न्यायकोशः /303

न्यायकोशः ।
 
२४९
 
यथा तस्मिन्नुपायाः सर्वे नः क्रूरे प्रतिहतक्रियाः (कुमा० २।४८ ) इत्यादौ ।

५ अनुष्ठानम् । यथा यथाक्रमं पुंसवनादिकाः क्रियाः (रघु० ३।१० ) ।

यथा वा आम्नायस्य क्रियार्थत्वादानर्थक्यमतदर्थानां तस्मादनित्यमुच्यते

( जैमि० सू० १।२।१ ) इत्यादौ । ६ शिक्षा । यथा क्रिया हि वस्तू-

पहिता प्रसीदति ( रघु० ३।२९) इत्यादौ । ७ चिकित्सा । यथा क्रियाः

सर्वा गतायुषः (सुश्रुते० ) इत्यादौ । मोघा इति शेषः । ८ धात्वर्थो

व्यापारमात्रम् । यथा तेन तुल्यं क्रिया चेद्वतिः (पा० सू० ५/१/११५)

क्रियासमभिहारे यङ् ( पा० सू० ३१११२२ ) इत्यादौ । ९ धात्वर्थः

फलमात्रम् । यथा कर्मवत् कर्मणा तुल्यक्रियः (पा० सू० ३१११८७ )
"
इत्यादौ । १० श्राद्धम् । यथा चतुर्दश्यां क्रियाः कार्या अन्येषां तु विग-

हिंता: ( मरीचि० ) इत्यादौ (वाच० ) । ११ प्रमाणदर्शनम् ( पुरावा
 

इति प्र० ) ।
 

 
<क्रियायोगः - >
तपः स्वाध्यायेश्वरप्रणिधानानि (पात० सू० २११ ) ( सर्व ०
 
-
 

सं० पृ० ३६७ पातञ्ज० ) ।
 
20
 

 
<क्रियाविशेषणम् – >
धात्वर्थसाध्यात्मक क्रियायां शाब्दबोधे विशेषण

भासमानः पदार्थः । यथा स्तोकं पचति मृदु पचतीत्यादौ स्तोकमृद्वादि

विक्कत्त्यादिरूपधात्वर्थविशेषणम् । अत्र विशेष्यतवशेषणम्
•
व्युत्पत्त्या विशेषणपदं भेदाभेदान्यतरसंबन्धेनान्वयिविशेषणपरम् । तथा

च आख्यातं सकारकविशेषणम् इति महाभाष्येण चैत्राभ्यां सुप्यते

देवदत्त जानीहि इत्यादौ कारकादीनां चैत्रदेवदत्तादीनां भेदसंबन्धेन

क्रियाविशेषणत्वम् । स्तोकं पचतीत्यादौ तु विक्लितिरूपे धाव

गच्छति इत्यादा धात्वर्थव्यापारे अभेदेन स्तोकद्रुतादीनां विशेषणत्वम् इ

ज्ञेयम् । अत्रेदं बोध्यम् । भेदसंबन्धेन क्रियायामन्वयिविशेषणे पौनःपुन्

गच्छति अतिशयेन पचति समेनैति विषमेणैति इत्यादिषु प्रकृयादवेन

तृतीयेति केचिदाहुः । अन्ये तु नाम्ना शिवः इत्यादिवदमेदे तृतीयेत्याहुः ।

भत्रायं विवेकः । क्रियायामभेदसंबन्धेनान्वयविवक्षायाम् क्रियाविशेषणा

कर्मत्वम् इत्यनुशासनेन द्वितीया । भेदप्रकारेणान्वयविवक्षायां तु तृतीया
 

३२ न्या० को०