न्यायकोशः /288
This page has not been fully proofread.
२३४
न्यायकोशः ।
स्तथास्वं संभवति । [ग] बाधितवदस्यार्थोनुसंधेयः । यथा काला
त्ययापदिष्टश्च हेत्वाभासाश्च पञ्चधा ( भा० प० श्लो० ७२ ) इत्यादौ ।
कालिकविशेषणता—( स्वरूपसंबन्धः) कालिकसंबन्धवदस्यार्थोनुसंधेयः ।
कालिकसंबन्धः— कालेन कृतः संबन्धः ( वाच० ) । यथा कालगन्धयोः।
संबन्धः । अयं च संबन्धः सर्वाधारताप्रयोजकसंबन्ध इति जेगीयते ॥
तथाहि अनेन संबन्धेन सर्वेषु जन्यभावेषु जन्यभावानां वृत्तिमत्त्वम् ।
नियेषु तु कालिकसंबन्धेन न कस्यापि सत्त्वम् । नित्यानुयोगिककालिक
संबन्धस्यानुपगमात् । कालस्य च नित्यत्वेपि कालानुयोगिकस्तादृश
संबन्धस्तु स्वीक्रियत इति नैयायिका मन्यन्ते । अत्र च कालातिरिक्त
नित्ये कालिकायोगः इति नैयायिकानां सिद्धान्तो द्रष्टव्यः । क
कालिक
संबन्धश्चार्य स्वरूपादनतिरिक्त इत्यन्ये ( ग० सिद्धा० ) । महाकाल •
च कालिकविशेषणताख्यः सर्वाधारताप्रयोजकः
30
जन्यपदार्थयोः एककालवृत्तिमतोर्जन्यपदार्थयोश्चायं संबन्धः / स
विशेषणतापि बोध्या ( त० दी० १ पृ० ७ ) । अत्रायं विवेकः//
गन्धादिसर्ववस्त्वाधारताप्रयोजकः कालिकाख्यः संबन्धः । एवं ति
गगनादिकं सर्वदैवास्ति इत्यादिव्यवहारात्कालिक विशेषणताख्यसंबन्धेना
काशपरमाण्वादयो नित्या अपि काले वर्तन्ते । दिग्विशेषणताख्यया ।
• सर्वाधारतानियामिकया तु जन्यमात्रं दिशि तिष्ठति इति ( राम० ११
पृ० ५६ ) ।
काली – ( कल्याणीशब्दे दृश्यम् ) ।
कालीनत्वम् – कालवृत्तित्वम् । यथा घटकालीनः पट इत्यादौ पटव
दृश्यते । स चानुक्तोप्यवगन्तव्यः । अन्यथा बहुतरलक्ष्यक्षतिप्रसाद
घटकालीनत्वम् । प्राक्कालीनोत्तरकाली नार्वाक्कालीनप्रभृतिप्रयोगेषु
स्यात् ( गण० ) । अत्र च कालाट्ठञ् ( ४ । ३।११ ) इति पाणिनि
काळात् इति योगं विभज्य युष्मदस्मदोरिति सूत्रान्मण्डूकडल्या
खप्रत्ययो
खञतु
न्यायकोशः ।
स्तथास्वं संभवति । [ग] बाधितवदस्यार्थोनुसंधेयः । यथा काला
त्ययापदिष्टश्च हेत्वाभासाश्च पञ्चधा ( भा० प० श्लो० ७२ ) इत्यादौ ।
कालिकविशेषणता—( स्वरूपसंबन्धः) कालिकसंबन्धवदस्यार्थोनुसंधेयः ।
कालिकसंबन्धः— कालेन कृतः संबन्धः ( वाच० ) । यथा कालगन्धयोः।
संबन्धः । अयं च संबन्धः सर्वाधारताप्रयोजकसंबन्ध इति जेगीयते ॥
तथाहि अनेन संबन्धेन सर्वेषु जन्यभावेषु जन्यभावानां वृत्तिमत्त्वम् ।
नियेषु तु कालिकसंबन्धेन न कस्यापि सत्त्वम् । नित्यानुयोगिककालिक
संबन्धस्यानुपगमात् । कालस्य च नित्यत्वेपि कालानुयोगिकस्तादृश
संबन्धस्तु स्वीक्रियत इति नैयायिका मन्यन्ते । अत्र च कालातिरिक्त
नित्ये कालिकायोगः इति नैयायिकानां सिद्धान्तो द्रष्टव्यः । क
कालिक
संबन्धश्चार्य स्वरूपादनतिरिक्त इत्यन्ये ( ग० सिद्धा० ) । महाकाल •
च कालिकविशेषणताख्यः सर्वाधारताप्रयोजकः
30
जन्यपदार्थयोः एककालवृत्तिमतोर्जन्यपदार्थयोश्चायं संबन्धः / स
विशेषणतापि बोध्या ( त० दी० १ पृ० ७ ) । अत्रायं विवेकः//
गन्धादिसर्ववस्त्वाधारताप्रयोजकः कालिकाख्यः संबन्धः । एवं ति
गगनादिकं सर्वदैवास्ति इत्यादिव्यवहारात्कालिक विशेषणताख्यसंबन्धेना
काशपरमाण्वादयो नित्या अपि काले वर्तन्ते । दिग्विशेषणताख्यया ।
• सर्वाधारतानियामिकया तु जन्यमात्रं दिशि तिष्ठति इति ( राम० ११
पृ० ५६ ) ।
काली – ( कल्याणीशब्दे दृश्यम् ) ।
कालीनत्वम् – कालवृत्तित्वम् । यथा घटकालीनः पट इत्यादौ पटव
दृश्यते । स चानुक्तोप्यवगन्तव्यः । अन्यथा बहुतरलक्ष्यक्षतिप्रसाद
घटकालीनत्वम् । प्राक्कालीनोत्तरकाली नार्वाक्कालीनप्रभृतिप्रयोगेषु
स्यात् ( गण० ) । अत्र च कालाट्ठञ् ( ४ । ३।११ ) इति पाणिनि
काळात् इति योगं विभज्य युष्मदस्मदोरिति सूत्रान्मण्डूकडल्या
खप्रत्ययो
खञतु