न्यायकोशः /272
This page has been fully proofread once and needs a second look.
न्यायकोशः ।
वादिनः । ४ रचना ५ विधानं चेति काव्यज्ञा आहुः ( वाच० ) ।
<कल्याणम्
सत्यार्जवदयादानादीनि कल्याणानि ( सर्व० सं० पृ० १२४
रामा० ) ।
•
<कल्याणी
चतुर्वर्षा कन्या । कुमारिका द्विवर्षा तु त्रिवर्षा च त्रिमूर्तिनी ।
चतुर्वर्षा तु कल्याणी पञ्चवर्षा तु रोहिणी ॥ षड्वर्षा तु
•
सप्तवर्षो तु चण्डिका । अष्टवर्षा शांभवी तु दुर्गा तु नवमी स्मृता ॥
दशवर्षा सुभद्रेति नामभिः परिकीर्तिताः ( पु० चि० पृ० ६८ ) ।
<कषाय:
कषति हिनस्त्यात्मानं कुगतिप्रापणादिति कषायः क्रोधो मानो।
-
माया लोभश्च ( सर्व० सं० पृ० ७४ आर्ह ० ) ।
<काणः
[क] चक्षुःशून्यगोलकवखे सति सचक्षुर्गोलकवान्
.
अक्षणा काण इत्यादौ । अत्र गोलकार्थकाक्षिपदोत्तरतृतीयाया विकतत्व ।
..
वृत्तिमत्त्वं चार्थः । तत्राद्यं विकृतत्वं संबोध्यत्वमिव प्रकृत्यर्थे विशेषण
विधयान्वेति । चरमं वृत्तिमत्त्वं तु प्रकृत्यर्थनिरूपितं सत् काणत्वैकदेशे
चक्षुःशून्यत्वेन्वेति । तथा च विकृतगोलकवृत्तित्वविशिष्टं यच्चक्षुःशून्य
•
तद्वद्गोलकवान् सचक्षुष्कः इत्याकारस्तत्र बोध: ( श० प्र० पृ० ११८)।
•
सचक्षुष्कः । अक्षणा काण इत्यादौ तादृशे विनाशे अक्षिपदस्यार्थत्य
[ख] स्वाधिष्ठानवृत्तित्वसंबन्धेन चक्षुःशून्यो यश्चक्षुर्विनाशः तद्वान
•
गोलकस्य विकारप्रयुक्तत्वं तृतीयया बोध्यते । तथा च गोलकविकार
इत्याकारो बोध: ( श० प्र० पृ० ११८ ) । [ग] शाब्दिक
प्रयुक्तस्य निरुक्तसंबन्धेन चक्षुःशून्यस्य चक्षुर्नाशस्याश्रयः सचक्षुष्का
चक्षुनोशवान् सचक्षुष्कः । यथा अक्ष्णा काण इत्यादौ इत्या
( ल० म० सुब० पृ० १०० ) । अत्र येनाङविकारः (पा० सू०
२।३।२० ) इत्यनेन तृतीया । विकारस्तु कनीनिकाद्यपगमः
•
संस्थानवत्त्वं वा । तथाच अक्षिपदार्थो गोलकम् । गोलकविकारप्रयुक्त
चक्षुनोशवान् सचक्षुष्कः इति बोधः ( ल० म० सुब० पृ० १००
[घ ] लेशतोपि दर्शनसामर्थ्यहीनः काणः (श० शे० का
५०
-
220
CATE
PE
अयथा