न्यायकोशः /272
This page has not been fully proofread.
२१८
न्यायकोशः ।
२ अर्थापत्तिरिति मीमांसका वेदान्तिनचाहुः । ३ आरोप इति माया-
वादिनः । ४ रचना ५ विधानं चेति काव्यज्ञा आहुः ( वाच० ) ।
कल्याणम् – सत्यार्जवदयादानादीनि कल्याणानि ( सर्व० सं० पृ० १२४
रामा० ) ।
• कल्याणी - चतुर्वर्षा कन्या । कुमारिका द्विवर्षा तु त्रिवर्षा च त्रिमूर्तिनी ।
चतुर्वर्षा तु कल्याणी पञ्चवर्षा तु रोहिणी ॥ षड्वर्षा तु
भवेत्काली
• सप्तवर्षो तु चण्डिका । अष्टवर्षा शांभवी तु दुर्गा तु नवमी स्मृता ॥
दशवर्षा सुभद्रेति नामभिः परिकीर्तिताः ( पु० चि० पृ० ६८ ) ।
कषाय: - कषति हिनस्त्यात्मानं कुगतिप्रापणादिति कषायः क्रोधो मानो।
-
माया लोभश्च ( सर्व० सं० पृ० ७४ आर्ह ० ) ।
काणः–[क] चक्षुःशून्यगोलकवखे सति सचक्षुर्गोलकवान्
. अक्षणा काण इत्यादौ । अत्र गोलकार्थकाक्षिपदोत्तरतृतीयाया विकतत्व ।
..वृत्तिमत्त्वं चार्थः । तत्राद्यं विकृतत्वं संबोध्यत्वमिव प्रकृत्यर्थे विशेषण
विधयान्वेति । चरमं वृत्तिमत्त्वं तु प्रकृत्यर्थनिरूपितं सत् काणत्वैकदेशे
चक्षुःशून्यत्वेन्वेति । तथा च विकृतगोलकवृत्तित्वविशिष्टं यच्चक्षुःशून्य
• तद्वद्गोलकवान् सचक्षुष्कः इत्याकारस्तत्र बोध: ( श० प्र० पृ० ११८)।
• सचक्षुष्कः । अक्षणा काण इत्यादौ तादृशे विनाशे अक्षिपदस्यार्थत्य
[ख] स्वाधिष्ठानवृत्तित्वसंबन्धेन चक्षुःशून्यो यश्चक्षुर्विनाशः तद्वान
• गोलकस्य विकारप्रयुक्तत्वं तृतीयया बोध्यते । तथा च गोलकविकार
इत्याकारो बोध: ( श० प्र० पृ० ११८ ) । [ग] शाब्दिक
प्रयुक्तस्य निरुक्तसंबन्धेन चक्षुःशून्यस्य चक्षुर्नाशस्याश्रयः सचक्षुष्का
चक्षुनोशवान् सचक्षुष्कः । यथा अक्ष्णा काण इत्यादौ इत्या
( ल० म० सुब० पृ० १०० ) । अत्र येनाङविकारः (पा० सू०
२।३।२० ) इत्यनेन तृतीया । विकारस्तु कनीनिकाद्यपगमः
• संस्थानवत्त्वं वा । तथाच अक्षिपदार्थो गोलकम् । गोलकविकारप्रयुक्त
चक्षुनोशवान् सचक्षुष्कः इति बोधः ( ल० म० सुब० पृ० १००/
[घ ] लेशतोपि दर्शनसामर्थ्यहीनः काणः (श० शे० का ०
५०
-
220
CATE
PE
अयथा
१८९)/
न्यायकोशः ।
२ अर्थापत्तिरिति मीमांसका वेदान्तिनचाहुः । ३ आरोप इति माया-
वादिनः । ४ रचना ५ विधानं चेति काव्यज्ञा आहुः ( वाच० ) ।
कल्याणम् – सत्यार्जवदयादानादीनि कल्याणानि ( सर्व० सं० पृ० १२४
रामा० ) ।
• कल्याणी - चतुर्वर्षा कन्या । कुमारिका द्विवर्षा तु त्रिवर्षा च त्रिमूर्तिनी ।
चतुर्वर्षा तु कल्याणी पञ्चवर्षा तु रोहिणी ॥ षड्वर्षा तु
भवेत्काली
• सप्तवर्षो तु चण्डिका । अष्टवर्षा शांभवी तु दुर्गा तु नवमी स्मृता ॥
दशवर्षा सुभद्रेति नामभिः परिकीर्तिताः ( पु० चि० पृ० ६८ ) ।
कषाय: - कषति हिनस्त्यात्मानं कुगतिप्रापणादिति कषायः क्रोधो मानो।
-
माया लोभश्च ( सर्व० सं० पृ० ७४ आर्ह ० ) ।
काणः–[क] चक्षुःशून्यगोलकवखे सति सचक्षुर्गोलकवान्
. अक्षणा काण इत्यादौ । अत्र गोलकार्थकाक्षिपदोत्तरतृतीयाया विकतत्व ।
..वृत्तिमत्त्वं चार्थः । तत्राद्यं विकृतत्वं संबोध्यत्वमिव प्रकृत्यर्थे विशेषण
विधयान्वेति । चरमं वृत्तिमत्त्वं तु प्रकृत्यर्थनिरूपितं सत् काणत्वैकदेशे
चक्षुःशून्यत्वेन्वेति । तथा च विकृतगोलकवृत्तित्वविशिष्टं यच्चक्षुःशून्य
• तद्वद्गोलकवान् सचक्षुष्कः इत्याकारस्तत्र बोध: ( श० प्र० पृ० ११८)।
• सचक्षुष्कः । अक्षणा काण इत्यादौ तादृशे विनाशे अक्षिपदस्यार्थत्य
[ख] स्वाधिष्ठानवृत्तित्वसंबन्धेन चक्षुःशून्यो यश्चक्षुर्विनाशः तद्वान
• गोलकस्य विकारप्रयुक्तत्वं तृतीयया बोध्यते । तथा च गोलकविकार
इत्याकारो बोध: ( श० प्र० पृ० ११८ ) । [ग] शाब्दिक
प्रयुक्तस्य निरुक्तसंबन्धेन चक्षुःशून्यस्य चक्षुर्नाशस्याश्रयः सचक्षुष्का
चक्षुनोशवान् सचक्षुष्कः । यथा अक्ष्णा काण इत्यादौ इत्या
( ल० म० सुब० पृ० १०० ) । अत्र येनाङविकारः (पा० सू०
२।३।२० ) इत्यनेन तृतीया । विकारस्तु कनीनिकाद्यपगमः
• संस्थानवत्त्वं वा । तथाच अक्षिपदार्थो गोलकम् । गोलकविकारप्रयुक्त
चक्षुनोशवान् सचक्षुष्कः इति बोधः ( ल० म० सुब० पृ० १००/
[घ ] लेशतोपि दर्शनसामर्थ्यहीनः काणः (श० शे० का ०
५०
-
220
CATE
PE
अयथा
१८९)/