न्यायकोशः /226
This page has not been fully proofread.
१७२
न्यायकोशः ।
3
३
।
३
पुरुषादिविषयकः नतु विशिष्टविषयक इत्युच्यते ( ग० व्यु० का०
३ पृ० ९२ ) । २ अजहत्स्वार्थलक्षणया अन्यग्राहकम् ( म० प्र० ३
पृ० ३५ ) । यथा अनुमितिकारणीभूताभावप्रतियोगियथार्थज्ञानविषय
त्वम् ( चि० २) इत्यत्रानुमितिपदं परामर्शस्यापि ग्राहकम् ( दीधि ०
सामा० ) (ग० २ सामा० पृ० २) । यथा वा साधर्म्यापमानं
वैधर्म्याद्युपस्थापकम् ( म०प्र० ३।३५ ) । यथा वा काकेभ्यो दि
रक्ष्यतामित्यादौ काकपदं दध्युपघातकत्वेन रूपेण काकाकाकोभय-
बोधकम् ( वाच० ) । अत्र उपलक्ष्यते स्वं स्वेतरच्चानेन इति व्युत्पत्तिः ।
करणे ल्युट् । लक्षणं तु लक्ष्यतावच्छेदकरूपेण स्वस्खेतरबोधकपद
त्वम् ( वाच० ) ।
• उपलब्धिः-१ बुद्धिरुपलब्धिर्ज्ञानमित्यनर्थान्तरम् ( गौ० १/१/१५ ) //
२ ज्ञानेन पुरुषस्य यः अतात्त्विकः संबन्धः स इति साख्याः
(मु०
१॥२ आत्म० ) । अयं भावः । स्वच्छायां बुद्धौ वर्तमानेन ज्ञानेन
चैतन्यस्य पुरुषस्य मेदाग्रहात् अहं जानामि इति योभिमान विशेषः ।
सैवोपलब्धिः इति (वै० उ० ८ । १ । १ ) । चेतनोहं करोमि इत्याकारेण
बुद्ध्यारोपितस्य पुरुषस्य ज्ञानेन सह इद ज्ञानम् इति प्रतीयमानोतात्त्विक
संबन्धो यः स उपलब्धिः इति ( दि० ११२ ) ( राम० १/२
पृ० १०५ ) । ३ प्राप्तिरिति
काव्यज्ञा वदन्ति ।
उपलब्धिसमः - (जातिः ) [ क ] निर्दिष्टकारणाभावेप्युपलम्भादुपल-
•ब्धिसमः ( गौ० ५/१ । २७ ) । प्रतिकूलतर्कदेशनाभासः बाघदेशन ।
भासश्चायम् ( गौ० वृ० ५ । १ । २७ ) । निर्दिष्टप्रयत्नानन्तरीयकत्वस्या-
नित्यत्वकरणस्याभावेपि वायुनोदनाद्वृक्षशाखाभङ्गजस्य शब्दस्यानित्यत्व- ।
मुपलभ्यते । निर्दिष्टस्य साधनस्याभावेपि साध्यधर्मोपलब्ध्या प्रत्यवस्थान ।
मुपलब्धिसमः (वात्स्या० ५१११२७ ) । [ख वादिना
200
कारणस्य साधनस्याभावेपि
साध्यस्योपलम्भात्प्रत्यवस्थानम् ।
निर्दिष्टस्य
तथा हि
पर्वतो वह्निमान्धूमादित्यादिकं वयवधारणार्थमुच्यते । न च तत्संभवति ।
धूमं विना आलोकादितोपि वह्रिसिद्धेः । तथा च न तस्य त्वमिति
न्यायकोशः ।
3
३
।
३
पुरुषादिविषयकः नतु विशिष्टविषयक इत्युच्यते ( ग० व्यु० का०
३ पृ० ९२ ) । २ अजहत्स्वार्थलक्षणया अन्यग्राहकम् ( म० प्र० ३
पृ० ३५ ) । यथा अनुमितिकारणीभूताभावप्रतियोगियथार्थज्ञानविषय
त्वम् ( चि० २) इत्यत्रानुमितिपदं परामर्शस्यापि ग्राहकम् ( दीधि ०
सामा० ) (ग० २ सामा० पृ० २) । यथा वा साधर्म्यापमानं
वैधर्म्याद्युपस्थापकम् ( म०प्र० ३।३५ ) । यथा वा काकेभ्यो दि
रक्ष्यतामित्यादौ काकपदं दध्युपघातकत्वेन रूपेण काकाकाकोभय-
बोधकम् ( वाच० ) । अत्र उपलक्ष्यते स्वं स्वेतरच्चानेन इति व्युत्पत्तिः ।
करणे ल्युट् । लक्षणं तु लक्ष्यतावच्छेदकरूपेण स्वस्खेतरबोधकपद
त्वम् ( वाच० ) ।
• उपलब्धिः-१ बुद्धिरुपलब्धिर्ज्ञानमित्यनर्थान्तरम् ( गौ० १/१/१५ ) //
२ ज्ञानेन पुरुषस्य यः अतात्त्विकः संबन्धः स इति साख्याः
(मु०
१॥२ आत्म० ) । अयं भावः । स्वच्छायां बुद्धौ वर्तमानेन ज्ञानेन
चैतन्यस्य पुरुषस्य मेदाग्रहात् अहं जानामि इति योभिमान विशेषः ।
सैवोपलब्धिः इति (वै० उ० ८ । १ । १ ) । चेतनोहं करोमि इत्याकारेण
बुद्ध्यारोपितस्य पुरुषस्य ज्ञानेन सह इद ज्ञानम् इति प्रतीयमानोतात्त्विक
संबन्धो यः स उपलब्धिः इति ( दि० ११२ ) ( राम० १/२
पृ० १०५ ) । ३ प्राप्तिरिति
काव्यज्ञा वदन्ति ।
उपलब्धिसमः - (जातिः ) [ क ] निर्दिष्टकारणाभावेप्युपलम्भादुपल-
•ब्धिसमः ( गौ० ५/१ । २७ ) । प्रतिकूलतर्कदेशनाभासः बाघदेशन ।
भासश्चायम् ( गौ० वृ० ५ । १ । २७ ) । निर्दिष्टप्रयत्नानन्तरीयकत्वस्या-
नित्यत्वकरणस्याभावेपि वायुनोदनाद्वृक्षशाखाभङ्गजस्य शब्दस्यानित्यत्व- ।
मुपलभ्यते । निर्दिष्टस्य साधनस्याभावेपि साध्यधर्मोपलब्ध्या प्रत्यवस्थान ।
मुपलब्धिसमः (वात्स्या० ५१११२७ ) । [ख वादिना
200
कारणस्य साधनस्याभावेपि
साध्यस्योपलम्भात्प्रत्यवस्थानम् ।
निर्दिष्टस्य
तथा हि
पर्वतो वह्निमान्धूमादित्यादिकं वयवधारणार्थमुच्यते । न च तत्संभवति ।
धूमं विना आलोकादितोपि वह्रिसिद्धेः । तथा च न तस्य त्वमिति