न्यायकोशः /224
This page has not been fully proofread.
न्यायकोशः ।
(त० प्र० ३) (दि०
३११७० - १७१ ) ( म० प्र० ३ । ३४ )
( न्या० बो० ३ पृ० १९) । अत्रातिदेशवाक्यार्थस्त्रिविधः प्रतिगृह्यते ।
साधर्म्ये धर्ममात्रं च वैधर्म्यं चेति मेदतः ॥ इति ( ता० र० श्लो० २३ ) ।
उपमेयत्वम्—सादृश्यानुयोगित्वम् । यथा चन्द्रवन्मुखमित्यादौ मुखस्योप-
त्वम् । शाब्दिकास्तु साधारणधर्मवत्तया परिच्छेद्यत्वमुपमेयत्वम्
इत्याहुः ( ल० म० ) ।
१७०
उपयोगः - १ [क] इष्टसाधनत्वम् । यथा यागः स्वर्गोपयोगी याद
•यागस्य स्वर्गात्मकेष्टसाधनत्वम् । [ख ] आनुकूल्यम् । यथा अथवा
कार्यनिर्वृत्तेरुपयोगो यथाक्रमम् ( सुश्रु० ) इत्यादौ । यथा वा अनङ्ग
लेखक्रिययोपयोगम् ( कुमार० स० १ श्लो० ७ ) इत्यादौ ( वाच●
२ सहजचिद्रूपपरिणतिं स्वीकुर्वाणे ज्ञानदर्शने उपयोगः ( सर्व० सं०
पृ० ६७ आई० ) । ३ विवक्षितार्थपरिच्छित्तिलक्षणो
उपयोग इति बृहद्रव्यसंग्रहे ।
)"
उपरवः - ज्योतिष्टोमे हविर्धानमण्डपे सोमाभिषवाधारयोः फलकयोरधस्ता
चतसृष्वाग्नेय्यादिविदिक्षु चत्वारो गर्ता अरनिमात्रखाता अधोभागेर
स्परं मिलिता ऊर्ध्वभागे परस्परं प्रादेशमात्रव्यवहिता उपरवनामकाः
(जै०
१० न्या० अ० ३ पा० ८ अधि० १६ ) ।
अ
उपलक्षणम् - ( व्यावर्तकम् प्रकारो वा ) [क] प्रत्याय्यव्यावृत्त्यधिकरण
• तावच्छेदकान्यत् व्यावर्तकम् । प्रत्याय्यव्यावृत्तिकारणतावच्छेदकान्यत
इति पाठान्तरम् । अत्र विशेषः । उपलक्षणं स्वानधिकरणेपि व्यावृत्तिं
बोधयति इति ( चि० १ पृ० ३४ ) । अत्रेदं बोध्यम् । उपलक्षणस्य
शाब्दबोधे भानं नास्तीति सिद्धान्तः । अत्रोपलक्षणत्वं च तत्पदजन्य-
• बोधविषयत्वेन शक्त्यविषयत्वम् ( दि० ४ पृ० १७९) । भगवदि
च्छायां बोधविषयत्वेनाभासमानत्वे सति भासमान विषयांशे प्रकारत्वम
मिश्राः । शाब्दिकास्तु तत्पदजन्यबोधविषयत्वेन शक्त्यविषयत्वे स
शक्तिविषयत्वम् । यथा धातूनां व्यापारमात्रवाचकत्ववादिनां प्राचीन
"
4
नैयायिकानां मते फलस्योपलक्षणत्वम् इत्याहु: (वै० सा० द० ) /
-
P
-
(त० प्र० ३) (दि०
३११७० - १७१ ) ( म० प्र० ३ । ३४ )
( न्या० बो० ३ पृ० १९) । अत्रातिदेशवाक्यार्थस्त्रिविधः प्रतिगृह्यते ।
साधर्म्ये धर्ममात्रं च वैधर्म्यं चेति मेदतः ॥ इति ( ता० र० श्लो० २३ ) ।
उपमेयत्वम्—सादृश्यानुयोगित्वम् । यथा चन्द्रवन्मुखमित्यादौ मुखस्योप-
त्वम् । शाब्दिकास्तु साधारणधर्मवत्तया परिच्छेद्यत्वमुपमेयत्वम्
इत्याहुः ( ल० म० ) ।
१७०
उपयोगः - १ [क] इष्टसाधनत्वम् । यथा यागः स्वर्गोपयोगी याद
•यागस्य स्वर्गात्मकेष्टसाधनत्वम् । [ख ] आनुकूल्यम् । यथा अथवा
कार्यनिर्वृत्तेरुपयोगो यथाक्रमम् ( सुश्रु० ) इत्यादौ । यथा वा अनङ्ग
लेखक्रिययोपयोगम् ( कुमार० स० १ श्लो० ७ ) इत्यादौ ( वाच●
२ सहजचिद्रूपपरिणतिं स्वीकुर्वाणे ज्ञानदर्शने उपयोगः ( सर्व० सं०
पृ० ६७ आई० ) । ३ विवक्षितार्थपरिच्छित्तिलक्षणो
उपयोग इति बृहद्रव्यसंग्रहे ।
)"
उपरवः - ज्योतिष्टोमे हविर्धानमण्डपे सोमाभिषवाधारयोः फलकयोरधस्ता
चतसृष्वाग्नेय्यादिविदिक्षु चत्वारो गर्ता अरनिमात्रखाता अधोभागेर
स्परं मिलिता ऊर्ध्वभागे परस्परं प्रादेशमात्रव्यवहिता उपरवनामकाः
(जै०
१० न्या० अ० ३ पा० ८ अधि० १६ ) ।
अ
उपलक्षणम् - ( व्यावर्तकम् प्रकारो वा ) [क] प्रत्याय्यव्यावृत्त्यधिकरण
• तावच्छेदकान्यत् व्यावर्तकम् । प्रत्याय्यव्यावृत्तिकारणतावच्छेदकान्यत
इति पाठान्तरम् । अत्र विशेषः । उपलक्षणं स्वानधिकरणेपि व्यावृत्तिं
बोधयति इति ( चि० १ पृ० ३४ ) । अत्रेदं बोध्यम् । उपलक्षणस्य
शाब्दबोधे भानं नास्तीति सिद्धान्तः । अत्रोपलक्षणत्वं च तत्पदजन्य-
• बोधविषयत्वेन शक्त्यविषयत्वम् ( दि० ४ पृ० १७९) । भगवदि
च्छायां बोधविषयत्वेनाभासमानत्वे सति भासमान विषयांशे प्रकारत्वम
मिश्राः । शाब्दिकास्तु तत्पदजन्यबोधविषयत्वेन शक्त्यविषयत्वे स
शक्तिविषयत्वम् । यथा धातूनां व्यापारमात्रवाचकत्ववादिनां प्राचीन
"
4
नैयायिकानां मते फलस्योपलक्षणत्वम् इत्याहु: (वै० सा० द० ) /
-
P
-