न्यायकोशः /220

न्यायकोशः ।
 
णोपमितिकरणत्वेनोपमानमपि प्रमाणान्तरम् इति ( म० प्र० ३ पृ०

३५) । लक्षणं तु उपमितिकरणत्वम् ( चि० ३ पृ० १७ ) ।

शाब्दिकास्तु साधारणधर्मवत्त्वेनेष दितर परिच्छेदकत्वम् इत्याहु: ('ल०

म० ) । किं पुनरत्रोपमानेन क्रियते । यदा खल्वयं गवा समानधर्मे

प्रतिपद्यते तदा प्रत्यक्षतस्तमर्थ प्रतिपद्यत इति । समाख्यासंबन्धप्रतिपत्ति-

रुपमानार्थ इत्याह । यथा गौरेवं गवय इत्युपमाने प्रयुक्ते गवा समान-

धर्ममर्थमिन्द्रियार्थसंनिकर्षादुपलभमानोस्य गवयशब्दः संज्ञेति संज्ञा

संज्ञिसंबन्धं प्रतिपद्यत इति । यथा मुद्गस्तथा मुद्द्रपर्णी यथा माषस्तथा।

माषपर्णीत्युपमाने प्रयुक्त उपमानात्संज्ञासंज्ञिसंबन्धं प्रतिपद्यमानस्तामोषध
●
भैषज्यायाहरति (वात्स्या० १।१।३ ) । [ख] सप्रतियोगिकपदार्थ-

ज्ञानेन तत्प्रतियोगिकपदार्थज्ञानम् ( चि० ३ पृ० ८ ) । [ ग ] उप

मितिकरणम् । तच्च सादृश्यज्ञानम् । यथा गोसदृशो गवयः इति ज्ञान-

मुपमानं भवति ( त० सं० ३ ) ( न्या० म० ३ पृ० २४ ) ।

अत्रेदं बोध्यम् । उपमितिकरणमुपमानमित्यत्रोपमा नमित्यस्योपमानपदवाच्य-

मित्यर्थः । तथा चोपमानपदवाच्यमुपमितिकरणमिति वाक्यार्थः । यथा-

श्रुत उपमानशब्दस्य करणव्युत्पत्त्योपमितिकरणार्थकत्वेनानन्वयापातात् ।
 

दण्डवान् दण्डवानियत्रोद्देश्यतावच्छेदकविधेययोरैक्येऽनन्वयस्य सर्वसंमत-

त्वादिति ( म०प्र० ३ पृ० ३४ ) । सादृश्यज्ञानमित्यस्य सादृश्यप्रका
•
रकं ज्ञानमित्यर्थः ( सि० च० ३ पृ० २९) । अत्र भाष्यम् उपमान

सारूप्यज्ञानम् । यथा गौरेवं गवय इति । सारूप्यं तु सामान्ययोगः

( वात्स्या० १।१।३ ) । उपमानस्योपमितिकरणत्वं
 
चेत्थम् ।
कश्चिद्भवय-

शब्दवाच्यमजानन्कुतश्चिदारण्यक पुरुषात् गोसदृशो गवयः इति श्रु

वनं गतो वाक्यार्थी स्मरन्गोसदृशं पिण्डं पश्यति । तदनन्तरं अयं गवय

पदवाच्यः पिण्डः इति संज्ञासंज्ञिसंबन्धप्रतीतिरुपमितिरुत्पद्यते। सैव फलम्

इति ( त० सं० ) ( त० मा० पृ० १७) ( सि० च० ३ पृ० ३० ) ।

यद्वा अतिदेशवाक्यार्थज्ञानमुपमितिकरणम् ( न्या० बो० ) । अतिदेश

वाक्यार्थस्य ज्ञानं ( अनुभवः ) करणम् । अतिदेशवाक्यार्थस्मरण