न्यायकोशः /209
This page has been fully proofread once and needs a second look.
निदर्शनाभासशब्दवद स्यार्थोनुसंधेयः ।
उदीची—(दिक् ) [ क ] प्राच्यभिमुखपुरुषवामप्रदेशावच्छिन्ना
(वै
०
वयववृत्तिजातिविशेषः (वै० उ० २१ २११० ) । [ख] मेरुसंनिहित-
देशावच्छिन्ना दिक् ( वाक्य० १ पृ० ५ ) ( न्या० बो० १ पृ० ३ ) ।
यथा झळकीग्रामा दुदीच्यां सोलापुरग्रामः ।
0
Papa
J
<उद्देशः
१ [क] नामधेयेन पदार्थमात्रस्याभिधानम् ( वात्स्या० ११ १२ )
( त० मा० पृ० १ ) ( त० दी० १ पृ० ७ ) । यथा प्रमाणप्रमेय -
संशयप्रयोजनदृष्टान्तसिद्धान्त (गौ० १११११ ) इत्याद्यभिधानम् ( त०
भा० पृ० १ ) । यथा वा पृथिवीजलतेजस्वायुआकाशकालदिश-
आत्ममनांसि इत्याद्यभिधानम्। [ख] वस्तुप्रतिपादकनाममात्रम् (नील०
१ पृ० ७ ) । [ग] लक्ष्यतावच्छेदकमात्रेण लक्ष्यसंकीर्तनम् (त०
कौ० पृ० २१) । यथा द्रव्यं गुणः कर्मेत्यादिकथनम् । [घ ] संज्ञा-
मात्रेण पदार्थानामभिधानम् । २ इच्छाविशेषः । ३ शाब्दिकास्तु
उपदेशदेशः । तत्र देशश्वोच्चारणकालः । यथा यथोद्देशं संज्ञापरिभाषम्
इत्यादावित्याहुः । ४ समासकथनमुद्देश इति सुश्रुतोक्तस्तन्त्राधिकरणभेदः ।
५ काव्यज्ञास्तु उत्कृष्टप्रदेश : ६ संक्षेपश्चोद्देशशब्दार्थ इत्याहुः (वाच० ) ।
<उद्देश्यत्वम्
[ क ] विषयताविशेषः । यथा पर्वत हिमान् इत्यनुमितौ
पर्वतस्योद्देश्यत्वम् । विषयताविशेषश्चानुमितौ शाब्दबोधे च योजनीयः ।
प्रवृत्तौ तूद्देश्यत्वं स्वजनकेच्छाविषयत्वम् । यथा स्वर्गकामो यजेतेत्यादि-
वाक्यजनितेष्टसाधनताज्ञानतः स्वर्गफलोद्देशेनैव यागे प्रवृत्तिः इति स्वर्गस्य
तत्रोद्देश्यता ( वाच० ) । अत्रेदं बोध्यम् । यमुद्दिश्य विधेयप्रवृत्तिः तदुद्दे-
•
श्यमनुवाद्यम्। उद्देश्यविधेयभावस्थलेयं नियमः
•
.विधेयवाचकपदात्प्राक् प्रयोगः कर्तव्यः इति । तत्रोक्तम् अनुवाद्यमनु-
●
क्त्वैव न विधेयमुदीरयेत् इति ( वाच० ) । यथा पर्वतो वह्निमानित्यत्र
पर्वतः । [ख ] इच्छा विशेष्यत्वमिति केचित् ( न्या० २० ) । [ग]
•
इच्छाविषयत्वम् । यथा पर्वतत्वावच्छेदेन साध्यसिद्धेरुद्देश्यतायाम् (दीधि ०
१५५
22