न्यायकोशः /174
This page has not been fully proofread.
१२०
न्यायकोशः ।
संबनाति इति व्युत्पत्त्या कर्तृसंबन्धे क्रियाफल एवात्मनेपदम् इति ।
ददानि
तदनुसृत्यैव दानादिस्थले स्वगते फले ददे इत्येवम् परगते तु
इत्येवं वाक्यं प्रयुञ्जते वृद्धाः । चिन्तामणिकृतस्तु (गङ्गेशोपाध्यायाः)
यत्र क्रियाफले कर्तुरभिप्राय इच्छा तत्रैवात्मनेपदम् इति । तेन याज •
1517
काद्यैर्दक्षिणादिलाभेच्छयैव यागादिकरणे यजन्ति याजकाः पठन्ति ।
पाठकाः इति परस्मैपदम् । परगतस्यापि यागादिफलस्येच्छया तत्करणे ।
• तु यजन्ते याजकाः इत्यादिकः साधुरेव प्रयोगः । अत एव पितृस्वर्गकामः
पुष्करिण्या यजेत इत्यादावण्यात्मनेपदम् धनकामो गणपतिं मोक्ष-
कामोर्चयेद्धरिम् इत्यादौ परस्मैपदं च संगच्छते इत्याहु: ( श० प्र०
सामील
पृ० १४५ ) ।
TUTTE
SEXUERIE
आत्मा – ( द्रव्यम्) [क आत्मत्वसामान्यवान् ( त० कौ० १ पृ० ३ ) /
आत्मत्वं नाम समवायेन ज्ञानेच्छादिमत्त्वम् ( वाक्य० पृ० ५ ) ।
• अथवा अमूर्तसमवेतद्रव्यत्वापरजातिः ( सर्व० सं० पृ० २१९ औ० ) ।
ख ज्ञानाधिकरणम् ( त० सं० ) । यथा आत्मा वारे द्रष्टव्यः
• जीवात्मा परमात्मा चेति । तत्राद्यः प्रतिशरीरं भिन्नो विभुर्नित्यश्च कर्ता ।
श्रोतव्यो मन्तव्यो निदिध्यासितव्यः इत्यादिश्रुतौ । आत्मा द्विविधः । ।
• भोक्ता च । द्वितीयः ईश्वरः सर्वज्ञ एक एव ( त० सं० ) (त० कौ० ) ।
तत्र प्रमाणं श्रुतिः । सा च द्वे ब्रह्मणी वेदितव्ये परं चापरमेव च इति ।
तमेवं विदित्वातिमृत्युमेति इति च ( म० प्र० पृ० ३ ) । गुणविशिष्ट-
• मात्मान्तरमीश्वरः इति ( वात्स्या० ४।१।२१ ) । आत्मा चाप्रत्यक्ष एवेति ।
• वैशेषिका : (वै० ८।१।२) । तन्मते आत्मानुमानगम्य एव । तच्चानु-
स्यादिव्यापारवत् इति । करणव्यापारेण कर्तुरनुमानगम्यत्वे तत्साजात्यात्
मानम् करणव्यापार सकर्तृकः करणव्यापारत्वात् छिदिक्रियायां वा
ज्ञानक्रियाकरणमपि सकर्तृकं करणत्वात् इति चक्षुरादिना
ज्ञानसाधने
• नात्मनोनुमानम् ( वाच० ) । नैयायिकास्तु जीवात्मा मानसप्रत्यक्षविषय ।
इति प्राडुः ( भा० १० श्लो० ५०-५१) । अन्यत्सर्वं जीवात्म ।
परमात्मशब्दव्याख्यानावसरे व्यक्तीभविष्यति । ज्ञानाद्भिनो न ना
.
नभन
न्यायकोशः ।
संबनाति इति व्युत्पत्त्या कर्तृसंबन्धे क्रियाफल एवात्मनेपदम् इति ।
ददानि
तदनुसृत्यैव दानादिस्थले स्वगते फले ददे इत्येवम् परगते तु
इत्येवं वाक्यं प्रयुञ्जते वृद्धाः । चिन्तामणिकृतस्तु (गङ्गेशोपाध्यायाः)
यत्र क्रियाफले कर्तुरभिप्राय इच्छा तत्रैवात्मनेपदम् इति । तेन याज •
1517
काद्यैर्दक्षिणादिलाभेच्छयैव यागादिकरणे यजन्ति याजकाः पठन्ति ।
पाठकाः इति परस्मैपदम् । परगतस्यापि यागादिफलस्येच्छया तत्करणे ।
• तु यजन्ते याजकाः इत्यादिकः साधुरेव प्रयोगः । अत एव पितृस्वर्गकामः
पुष्करिण्या यजेत इत्यादावण्यात्मनेपदम् धनकामो गणपतिं मोक्ष-
कामोर्चयेद्धरिम् इत्यादौ परस्मैपदं च संगच्छते इत्याहु: ( श० प्र०
सामील
पृ० १४५ ) ।
TUTTE
SEXUERIE
आत्मा – ( द्रव्यम्) [क आत्मत्वसामान्यवान् ( त० कौ० १ पृ० ३ ) /
आत्मत्वं नाम समवायेन ज्ञानेच्छादिमत्त्वम् ( वाक्य० पृ० ५ ) ।
• अथवा अमूर्तसमवेतद्रव्यत्वापरजातिः ( सर्व० सं० पृ० २१९ औ० ) ।
ख ज्ञानाधिकरणम् ( त० सं० ) । यथा आत्मा वारे द्रष्टव्यः
• जीवात्मा परमात्मा चेति । तत्राद्यः प्रतिशरीरं भिन्नो विभुर्नित्यश्च कर्ता ।
श्रोतव्यो मन्तव्यो निदिध्यासितव्यः इत्यादिश्रुतौ । आत्मा द्विविधः । ।
• भोक्ता च । द्वितीयः ईश्वरः सर्वज्ञ एक एव ( त० सं० ) (त० कौ० ) ।
तत्र प्रमाणं श्रुतिः । सा च द्वे ब्रह्मणी वेदितव्ये परं चापरमेव च इति ।
तमेवं विदित्वातिमृत्युमेति इति च ( म० प्र० पृ० ३ ) । गुणविशिष्ट-
• मात्मान्तरमीश्वरः इति ( वात्स्या० ४।१।२१ ) । आत्मा चाप्रत्यक्ष एवेति ।
• वैशेषिका : (वै० ८।१।२) । तन्मते आत्मानुमानगम्य एव । तच्चानु-
स्यादिव्यापारवत् इति । करणव्यापारेण कर्तुरनुमानगम्यत्वे तत्साजात्यात्
मानम् करणव्यापार सकर्तृकः करणव्यापारत्वात् छिदिक्रियायां वा
ज्ञानक्रियाकरणमपि सकर्तृकं करणत्वात् इति चक्षुरादिना
ज्ञानसाधने
• नात्मनोनुमानम् ( वाच० ) । नैयायिकास्तु जीवात्मा मानसप्रत्यक्षविषय ।
इति प्राडुः ( भा० १० श्लो० ५०-५१) । अन्यत्सर्वं जीवात्म ।
परमात्मशब्दव्याख्यानावसरे व्यक्तीभविष्यति । ज्ञानाद्भिनो न ना
.
नभन