न्यायकोशः /147

न्यायकोशः ।
 
९३
 
च संस्कारमात्रजन्यो बुद्धेर्विषयाकारः परिणामः । सुषुयवस्था तु द्विविधा

समयभेदात् । तत्रार्धलये स्वगतसुखदुःखमोहाकारैव बुद्धि-

वृत्तिर्भवति न तु विषयाकारा वृत्तिर्भवति । समग्रलये तु बुद्धिवृत्तिसा-

मान्याभावरूपा मरणादाविव भवति । पुरुषस्तदा तत्साक्षी न भवतीति

विज्ञेयम् । सिद्धान्तबिन्दौ (पृ० १८८) जाग्रदादीनां लक्षणान्युक्तानि ।

इन्द्रियवृत्तिक/लीनार्थोपलम्भो जागरणम् । इन्द्रियवृत्त्यभावकालीनार्थो-

अपलम्भः स्वप्नः । न किंचिदवेदिषमिति कारणमात्रोपलम्भः सुषुप्तिः इति ।

कौमारपौगण्डकैशोरयौवनबाल्यतारुण्यवृद्धत्ववर्षीयस्त्वभेदेनाष्टविधेति
पौरा-
णिकाः । बाल्यकौमारयौवनवृद्धत्वभेदेन चतुर्विधेति भिषज: । अभिला-

षश्चिन्तास्मृतिगुणकथनोद्वेगसंलापाः । उन्मादोथ व्याधिर्जडता स्मृतिरिति

दशैव कामदशाः॥ इति भेदेन दशविधेत्यालंकारिका आहुः (वाच० ) ।

आ लाभप्राप्तेरेकमर्यादावस्थितस्य यदवस्थानं सा अवस्था ( सर्व० सं०

पृ० १६३ नकुली० ) ।
 
पौरा-

 
 
<अवाची – >
( दिक् ) दक्षिणावदस्यार्थोनुसंधेयः ।
 

 
<अवान्तर प्रलयः - >
(प्रलयः ) खण्डप्रलयवदस्यार्थोनुसंधेयः ( त० दी ०

१ पृ० १० ) ।
 

 
<अविज्ञातार्थम् – >
( निग्रहस्थानम् ) [क] परिषत्प्रतिवादिभ्यां त्रिरभिहित-
"
मप्यविज्ञातम विज्ञातार्थम् ( गौ० ५/२/९) । यद्वाक्यं त्रिरभिहितमपि

परिषदा प्रतिवादिना च न विज्ञायते श्लिष्टशब्दमप्रतीतप्रयोगमतिद्रु-

तोच्चारितमित्येवमादिना कारणेन तदविज्ञातमविज्ञातार्थमसामर्थ्य संवरणा
•
प्रयुक्तमिति निग्रहस्थानमिति ( वात्स्या० ५/२/९ ) । एतस्य त्रेधा

संभवः । असाधारणतन्त्र मात्रप्रसिद्धम् अतिप्रसक्तयोगमनपेक्षितरूढिकम्

श्लिष्टं चेति । तत्राद्यं यथा पञ्च स्कन्धादयो बौद्धानाम् । तत्र रूपादयः

पञ्चेन्द्रियाणि च रूपस्कन्धः । सविकल्पकं संज्ञास्कन्धः । रागद्वेषाभिनिवेशाः

संस्कारस्कन्धः । सुखदुःखे वेदनास्कन्धः । निर्विकल्पकं ज्ञानस्कन्ध इति ।

द्वितीयं यथा कश्यपतनयाधृतिहेतुरयं ( भूधरोयम् ) त्रिनयनसमान-
-