न्यायकोशः /12
This page has not been fully proofread.
१०
तृतीयावृत्तावुपोद्धातः ।
नवा विचाराः सिद्धान्ताश्च न मनसः पुरतः प्रकटीभवन्ति । नष्टेषु च तेषु
तत्तच्छास्त्रार्णां प्रगतिरपि मन्दा भवतीति महत्येषानर्थपरंपरा ॥
.'
५ नैक विधेष्वाध्यात्मिकेषु भौतिकेषु च शास्त्रेषु प्रतिदिनं वर्धमानया
ग्रन्थसामग्र्या नवनवैरुत्पद्यमानैः प्रतिभाविलासैः प्रगुणीभवद्भिश्च कल्पनात-
रङ्गैर्देशान्तरनिवासिनां धर्मान्तरानुयायिनां विदुषां विविधैश्च विचारैस्तथा
नितरामिदानीं समुपचितो ज्ञानराशिर्यथा सुमहता यत्नेन दीर्घकालमवीयानेन
बुद्धिविभवशालिनापि जनेन न सर्वासु प्रधानासु कलासु न वा सर्वेषु प्रधा-
नेषु शास्त्रेषु प्रतीष्टः प्रवेशः कर्तु पार्यत इति यद्यपि यथार्थमेव तथापि
नैतावता प्रमाणभूतानां प्राचीन ग्रन्थानां माहात्म्यमुपयुक्तता वा परिहीयते ।
"भिन्नभिन्नानां शास्त्राणां भिन्नभिन्नेषु कोशग्रन्थेषु प्रतिक्षणं शास्त्रेषूपलभ्य-
मानानां शब्दानामुपयुक्ता विस्तृता अर्था व्याख्यानानि च निवेशयितव्यानीति
न किमपि प्रयोजनं ग्रन्थानां पङ्किशोध्ययनेन पाठकरणेन वा निरर्थकशरीर-
कृशीकरण हेतुना, यदा यदा तु केनापि पारिभाषिकेण संज्ञाशब्देन वा प्रयो
जनं तदा कोशग्रन्थेषु तस्यार्थविस्तरोवलोकनीयः" इति यः कोपि जनो
ब्रवीति चेद्रवीतु नाम, वयं तु मन्यामहेहर्निशमुपयुज्यमानाः प्रधानाः संज्ञा-
शब्दाः परिभाषाश्च शास्त्रग्रन्थानामध्ययनमध्यापनं वा कुर्वद्भिर्जिहाग्रे एव धार-
णीयास्तेषामर्थः खारस्यं विवरणं चैतानि मनसा सततं विभावनीयानि न
तदर्थ कोशादिग्रन्थानामवलोकनं करणीयम् । विशेषतो न्यायव्याकरणादि-
शास्त्राणां गीर्वाणवाणीलिखितसकलग्रन्थानां परिभाषाः संज्ञाश्च तथा दुर्बोध
गहनार्थाश्च वर्तन्ते यथा प्राथमिकानां ग्रन्थानामध्ययनं विना केवलं कोश-
ग्रन्थादिसाहाय्येन तदर्थावबोधं प्रति क्रियमाणो यलो बधिरं प्रति क्रिय-
माणस्य विविध परितस्य सुरमणीयस्योदयनादिकथावर्णनस्य विस्तर इवा-
किंचिकर एव । संक्षेपतो वक्तव्ये कोशग्रन्थेषु वर्तमानाः संज्ञाशब्दाः परि-
भाषाश्च विदुषामापणस्थितभाण्डवत्परमार्थतोनुपयुक्ता एव वर्तन्ते इयस्मि-
नवस्तुनि न कोपि विवादः ॥
*
तृतीयावृत्तावुपोद्धातः ।
नवा विचाराः सिद्धान्ताश्च न मनसः पुरतः प्रकटीभवन्ति । नष्टेषु च तेषु
तत्तच्छास्त्रार्णां प्रगतिरपि मन्दा भवतीति महत्येषानर्थपरंपरा ॥
.'
५ नैक विधेष्वाध्यात्मिकेषु भौतिकेषु च शास्त्रेषु प्रतिदिनं वर्धमानया
ग्रन्थसामग्र्या नवनवैरुत्पद्यमानैः प्रतिभाविलासैः प्रगुणीभवद्भिश्च कल्पनात-
रङ्गैर्देशान्तरनिवासिनां धर्मान्तरानुयायिनां विदुषां विविधैश्च विचारैस्तथा
नितरामिदानीं समुपचितो ज्ञानराशिर्यथा सुमहता यत्नेन दीर्घकालमवीयानेन
बुद्धिविभवशालिनापि जनेन न सर्वासु प्रधानासु कलासु न वा सर्वेषु प्रधा-
नेषु शास्त्रेषु प्रतीष्टः प्रवेशः कर्तु पार्यत इति यद्यपि यथार्थमेव तथापि
नैतावता प्रमाणभूतानां प्राचीन ग्रन्थानां माहात्म्यमुपयुक्तता वा परिहीयते ।
"भिन्नभिन्नानां शास्त्राणां भिन्नभिन्नेषु कोशग्रन्थेषु प्रतिक्षणं शास्त्रेषूपलभ्य-
मानानां शब्दानामुपयुक्ता विस्तृता अर्था व्याख्यानानि च निवेशयितव्यानीति
न किमपि प्रयोजनं ग्रन्थानां पङ्किशोध्ययनेन पाठकरणेन वा निरर्थकशरीर-
कृशीकरण हेतुना, यदा यदा तु केनापि पारिभाषिकेण संज्ञाशब्देन वा प्रयो
जनं तदा कोशग्रन्थेषु तस्यार्थविस्तरोवलोकनीयः" इति यः कोपि जनो
ब्रवीति चेद्रवीतु नाम, वयं तु मन्यामहेहर्निशमुपयुज्यमानाः प्रधानाः संज्ञा-
शब्दाः परिभाषाश्च शास्त्रग्रन्थानामध्ययनमध्यापनं वा कुर्वद्भिर्जिहाग्रे एव धार-
णीयास्तेषामर्थः खारस्यं विवरणं चैतानि मनसा सततं विभावनीयानि न
तदर्थ कोशादिग्रन्थानामवलोकनं करणीयम् । विशेषतो न्यायव्याकरणादि-
शास्त्राणां गीर्वाणवाणीलिखितसकलग्रन्थानां परिभाषाः संज्ञाश्च तथा दुर्बोध
गहनार्थाश्च वर्तन्ते यथा प्राथमिकानां ग्रन्थानामध्ययनं विना केवलं कोश-
ग्रन्थादिसाहाय्येन तदर्थावबोधं प्रति क्रियमाणो यलो बधिरं प्रति क्रिय-
माणस्य विविध परितस्य सुरमणीयस्योदयनादिकथावर्णनस्य विस्तर इवा-
किंचिकर एव । संक्षेपतो वक्तव्ये कोशग्रन्थेषु वर्तमानाः संज्ञाशब्दाः परि-
भाषाश्च विदुषामापणस्थितभाण्डवत्परमार्थतोनुपयुक्ता एव वर्तन्ते इयस्मि-
नवस्तुनि न कोपि विवादः ॥
*