न्यायकोशः /1120

१०६६
 
न्यायकोशः ।
 
सघृतस्य करादेः प्रसारणन्युज्जीकरणादिरेव । अत एव घृतादेः परि-

त्यागित्व विरहादृत्विज।देर्न यष्टृत्वम् । किंतु होतृत्वमेव इति विज्ञेयम् ।

अत्र धात्वर्थघटकपतने घृतस्याधेयत्वेनान्वयः । तथा च अन्यधिकरण-

कस्य वृतवृत्तिपतनस्यानुकूलमन्त्रकरणकक्रियावान् इत्येवं तत्र बोधो

भवति इति विज्ञेयम् ( श० प्र० श्लो० ७३ टी० पृ० ९५ ) ।

[घ ] वहिसंयोगावच्छिन्न पतनानुकूलमन्त्रकरणकक्रिया । यथा घृतं

जुहोति इत्यत्र दुधात्वर्थः । अत्र वह्निसंयोगजनकं यद्धृतस्य पतनम्

तदनुकूलमन्त्रकरणकक्रियाविशेषवान् इत्याकारको बोध: ( श० प्र०

श्लो० ७३ टी० पृ० ९५) । [ङ ] वैध आधारे हविषः प्रक्षेपः इति शा-

ब्दिका वदन्ति ।[ च ] देवतोद्देश्यकोग्नौ मन्त्रपूर्वकं हविःप्रक्षेपः । यथा

ऋत्विजो जुहृति इत्यादावपि ऋत्विजां होतृत्वम् । अत्र प्रक्षेपश्च अग्निसं-

योगानुकूलक्रियानुकूलघृतादिवृत्तिनोदनादिव्यापारः (का० व्या० का० ४

पृ० ५) । [ छ ] नवीनमते तु विशिष्टदेशावच्छिन्नप्रक्षेपोपहितत्यागो

हवनम् ( दायभाग ० ) ( का० व्या० का० ४ पृ० ५ ) इति ज्ञेयम् ।

 
<हविष्वम् —–>
व्यागकर्मध्वम् । यथा मन्त्रकरणकहविस्त्यागः इत्यादौ ग्रन्थे

हविःशब्दस्यार्थः ( त० प्र० ख० ४ पृ० १२३ ) । हविर्द्रव्यं तु

आज्यपशुपुरोडाशादि यथाविधि विज्ञेयम् ।
 

 
<हानम् –>
१ [ क ] निवृत्तिप्रयोजकमनिष्टसाधनताज्ञानम् । खानिष्टसाधन-

ताप्रकारकं ज्ञानम् इत्यर्थः (प० च० ) । [ ख ] दुःखसाधनवज्ञानम् ।

यथा सर्पो मे दुःखसाधनम् इति ज्ञानम् ( सि० च० १ पृ० २१ ) ।

२ केचित्तु ज्ञानम् । तच्च क्वचित् तत्त्वज्ञानम् इत्याहु: ( न्या० वा०

पृ० ४ ) । ३ काव्यज्ञास्तु परित्यागः ( इच्छाविशेषः ) । यथा हिमहान-

। कृता न कृता वचन (भट्टि: १०।५) इत्यादौ हानशब्दार्थ इत्याहुः ।

 
<हांसः - >
१ [ क ] प्रीत्या मुखकमलादेर्विकासः । यथा हसति इत्यादौ हस्-

धात्वर्थः।[ख] कण्ठोष्ठपुटविस्फूर्जनपुरःसरं अहहह इत्यगृहासः ( सर्व

० पृ० १६९ मकु० ) इति पाशुपता आहुः । [ग] दोषदर्शनपूर्वको

हासः । यथा ततो जहासातिरुषा भीमं भैरवनादिनी (सप्तश० ७ १९ )
 
-
 
सं०