न्यायकोशः /1082

१०२८
 
न्यायकोशः ।
 
स्वभावमधुरो ध्वनिश्च मधुरो यथा ॥ भूसंसर्गवशाच्चास्य रूपं नैव प्रतीयते ।

(स्फटिकस्य जपायोगाद्यथा रूपं न भासते ॥ ( न्या० ली० तेजोनि०

पृ० ९ ) इति । अथ सुवर्णस्य तैजसत्वे प्रकारान्तरेणानुमानमुच्यते ।
•
सुवर्ण तैजसम् असति प्रतिबन्धकेत्यन्तानलसंयोगेपि अनुच्छिद्यमान-

द्रवत्वात् यन्नैवं तन्नैवं यथा पृथिवी (मु० तेजोनि० पृ० ८१ ) इति ।

अग्नौ सुवर्णमक्षीणम् ( याज्ञ० २१९७८) इति स्मृतेरग्निसंयोगेपि तस्य
"
नोच्छेदः । अत्रेदं विज्ञेयम् । अत्यन्तानलसंयोगे सति पार्थिवे घृतादौ
•
द्रवत्वनाशदर्शनेन जलमध्यस्थवृतादौ द्रवत्वनाशादर्शनेन असति प्रति-

बन्धके पार्थिवद्रवत्वनाशात्यन्ताग्निसंयोगयोः कार्यकारणभावावधारणात्

सुवर्णस्यात्यन्तानलसंयोगे सत्यनुच्छिद्यमानद्रवत्वाधिकरणत्वेन -

त्वानुपपत्तिः । तस्मात् पीतद्रव्यद्रवत्वनाशप्रतिबन्धकतया द्रवद्रव्यान्तर-

सिद्धौ नैमित्तिकद्रवत्वाधिकरणतया जलत्वानुपपत्तेः रूपवत्तया वाय्वा

दिष्वनन्तर्भावात् तैजसत्वसिद्धिः । तस्योष्णस्पर्शभास्वररूपयोरुपष्टम्भक-

पार्थिवरूपस्पर्शाभ्यां प्रतिबन्धादनुपलब्धिः । तस्मात् सुवर्ण तैजसम्

इति सिद्धम् ( त० दी० १ पृ० ८-९) । आगमोपि अग्नेरपत्यं प्रथमं
•
हिरण्यम् ( दि० १ पृ० ८१ ) इति । ब्राह्मण स्वामिकसुवर्णचौर्ये महा-

पातकम् । तत्संग्रहस्तु पातकशब्दव्याख्याने (पृ०४९८ ) दृश्यः ।

एवम् हिरण्य रौप्य इत्यादयः शब्दा व्याख्येयाः । २ कर्ष परिमाणम् ।

यथा प्रायश्चित्तप्रत्याम्नायादौ सुवर्णशब्दार्थः कर्षपरिमाणम् । ३ धनम् ।

 
<सुषुप्तिः ->
[क] प्रदेश विशेषावस्थितमनः संयोगः ( नील० गु० go

३८ ) । स च प्रदेश: पुरीतदात्मकः । [ख ] निद्रानाड्यवच्छिन्ना-

४ धत्तूरम् इत्यादि ।
 
—
 
०
 
पुरुषः सुप्तः स्वप्नया चरति । तो ह सुप्तं पुरुषमाजग्मतुः ( कौषीत●
•
रुत्पत्तिमाहुर्नव्याः । प्रथमम् सुषुत्यनुकूलमनः क्रियया पुरीतद्व्यतिरिक्तात्म-

४।१५ - १९ ) इत्यादी स्वप्धात्वर्थः स्वापः । स एव सुषुप्तिः / सुषुते-

प्रदेशान्मनसो विभागः । ततस्तत्संयोगनाशः । ततः पुरीतदात्मकोत्तर