न्यायकोशः /1010
This page has not been fully proofread.
९५६
न्यायकोशः ।
कटे शेते गुरौ वसति इत्यादि । द्वितीयस्योदाहरणं मोक्षे इच्छास्तीति ।
तृतीयस्योदाहरणं तु तिलेषु तैलम् इति । अत्राद्यं सामीप्यसंबन्धनिबन्ध-
विषयता संबन्ध निरूपकम् । तृतीयमाधेयव्याप्यतावच्छेदकयावदवयव-
नम् । आधेयव्याप्यतावच्छेदक यत्किंचिदवयवकम् इति यावत् / द्वितीयं
कम् । कटे शेते इत्यत्र परम्परया कटाभिन्नाश्रयकः शयनानुकूलो व्यापार:
इति बोधः । एवमन्यत्राप्यूह्यम् (वै० सा० द० सुबर्थ ० पृ०
२ कचित् निरूपकत्वम् निरूप्यत्वं वा सप्तम्यर्थः । यथा भूतले
( काव्यप्र० १) इत्यादौ हेतुतायाम् उद्भवपदार्थोत्पत्तिनिरूपितत्वं सप्तम्या,
घटः इत्यादौ भूतलपदोत्तरवर्तिसप्तम्या अर्थः । यथा वा इति हेतुस्तदु
बोध्यते । ३ कचित् अवच्छेद्यताविशेषः । यथा वीणायां शब्दः क
११६) । ४ निमित्तत्वम् । यथा चर्मणि द्वीपिनं हन्ति मशकनिवृत्त
शब्द: वृक्षाप्रे कपिसंयोगः इत्यादौ सप्तम्यर्थः (ग० व्यु० का० ७१०
करोति इत्यादौ सप्तम्यर्थः ( का० व्या० पृ० ११ ) । अ
कद्वीपिकर्मकहननकर्ता इति बोधः । अधिकं तु निमित्तत्वशब्दव्याख्या
दृश्यम् । ५ उत्पत्तिः । यथा शरदि पुष्यन्ति सप्तच्छदाः इत्याद
सप्तम्यर्थः । अत्र शरदुत्पत्तिकपुष्पाश्रयाः सप्तच्छदाः इति वाक्य
Pram
८६) ।
चर्मोद्देश्य-
तच्च विविधम्
of ok
( का० व्या० पृ० १२ ) । ६ समानाधिकरणत्वम् । तच्च
कचित् कालिकम् कचित्तु दैशिकम् । तत्राद्यं समानकालीनस्वादिक ।
• यथा वा घने वर्षति चौर आगतः इत्यादौ सप्तम्यर्थ: ( क
यथा गोषु दुह्यमानासु गतः इत्यादौ ( का० व्या० पृ० १२ //
पृ० ६-७ ) । अत्र वृष्टिसमानकालीनागमनाश्रयश्चौरः ।
( म० प्र० पृ० ७) । अत्रार्थे यस्य च भावेन भावलक्षणम् (
२।३।३७ ) इत्यनेन सूत्रेण सप्तम्यनुशिष्यते। सूत्रार्थस्तु
niya
इति बो
धर्मान्तरं निरुक्तस्वसामानाधिकरण्येन प्रतिपाद्यते तत्र सप्तमी इति (क
यस्य
व्या० पृ० १२ ) । यद्विशेषणकृदन्तार्थविशेषणता पन्नक्रियया कि
अन्तरस्य लक्षणं व्यावर्तनं तद्वाचकपदात्सप्तमी इति वा ।
विज्ञेयम् । वर्तमानार्थककृत्समभिव्याहारस्थले गोषु दुधमानासु गत
समानकालीनत्वम् । गोषु दोग्धव्यासु गत इत्यादिभविष्यदर्थक
अत्रेदम
' पाणि
ध
न्यायकोशः ।
कटे शेते गुरौ वसति इत्यादि । द्वितीयस्योदाहरणं मोक्षे इच्छास्तीति ।
तृतीयस्योदाहरणं तु तिलेषु तैलम् इति । अत्राद्यं सामीप्यसंबन्धनिबन्ध-
विषयता संबन्ध निरूपकम् । तृतीयमाधेयव्याप्यतावच्छेदकयावदवयव-
नम् । आधेयव्याप्यतावच्छेदक यत्किंचिदवयवकम् इति यावत् / द्वितीयं
कम् । कटे शेते इत्यत्र परम्परया कटाभिन्नाश्रयकः शयनानुकूलो व्यापार:
इति बोधः । एवमन्यत्राप्यूह्यम् (वै० सा० द० सुबर्थ ० पृ०
२ कचित् निरूपकत्वम् निरूप्यत्वं वा सप्तम्यर्थः । यथा भूतले
( काव्यप्र० १) इत्यादौ हेतुतायाम् उद्भवपदार्थोत्पत्तिनिरूपितत्वं सप्तम्या,
घटः इत्यादौ भूतलपदोत्तरवर्तिसप्तम्या अर्थः । यथा वा इति हेतुस्तदु
बोध्यते । ३ कचित् अवच्छेद्यताविशेषः । यथा वीणायां शब्दः क
११६) । ४ निमित्तत्वम् । यथा चर्मणि द्वीपिनं हन्ति मशकनिवृत्त
शब्द: वृक्षाप्रे कपिसंयोगः इत्यादौ सप्तम्यर्थः (ग० व्यु० का० ७१०
करोति इत्यादौ सप्तम्यर्थः ( का० व्या० पृ० ११ ) । अ
कद्वीपिकर्मकहननकर्ता इति बोधः । अधिकं तु निमित्तत्वशब्दव्याख्या
दृश्यम् । ५ उत्पत्तिः । यथा शरदि पुष्यन्ति सप्तच्छदाः इत्याद
सप्तम्यर्थः । अत्र शरदुत्पत्तिकपुष्पाश्रयाः सप्तच्छदाः इति वाक्य
Pram
८६) ।
चर्मोद्देश्य-
तच्च विविधम्
of ok
( का० व्या० पृ० १२ ) । ६ समानाधिकरणत्वम् । तच्च
कचित् कालिकम् कचित्तु दैशिकम् । तत्राद्यं समानकालीनस्वादिक ।
• यथा वा घने वर्षति चौर आगतः इत्यादौ सप्तम्यर्थ: ( क
यथा गोषु दुह्यमानासु गतः इत्यादौ ( का० व्या० पृ० १२ //
पृ० ६-७ ) । अत्र वृष्टिसमानकालीनागमनाश्रयश्चौरः ।
( म० प्र० पृ० ७) । अत्रार्थे यस्य च भावेन भावलक्षणम् (
२।३।३७ ) इत्यनेन सूत्रेण सप्तम्यनुशिष्यते। सूत्रार्थस्तु
niya
इति बो
धर्मान्तरं निरुक्तस्वसामानाधिकरण्येन प्रतिपाद्यते तत्र सप्तमी इति (क
यस्य
व्या० पृ० १२ ) । यद्विशेषणकृदन्तार्थविशेषणता पन्नक्रियया कि
अन्तरस्य लक्षणं व्यावर्तनं तद्वाचकपदात्सप्तमी इति वा ।
विज्ञेयम् । वर्तमानार्थककृत्समभिव्याहारस्थले गोषु दुधमानासु गत
समानकालीनत्वम् । गोषु दोग्धव्यासु गत इत्यादिभविष्यदर्थक
अत्रेदम
' पाणि
ध