2023-02-20 00:54:10 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
न्यायकोवर ।
नमुक इत्यादौ रात्रिभोजनानङ्गीकारे रात्रिभोजनामा प्रयोज्यपीनत्वासं-
भवात्मिका पीनत्वान्यथानुपपत्तिः । अत्र दिवा अभोक्कुर्देवदत्तस्य पीनत्वं
रात्रिभोजनं विनानुपपन्नम् ( असंमवि ) इति ज्ञानादिवा भोजनाकर्तृवृत्ति-
पीनत्वेन रात्रिभोजनं कस्यते । तथा च भोजनस्य (साभ्यस्य ) पीमत्व-
व्यापकतया व्यापकामावस्य च व्याप्याभावव्याप्यतया साध्याभाव- ( रात्रि-
भोजनाभाव - ) व्यापकीभूताभाव- (दिवा भोजनाकर्तृवृत्तिपीनत्वाभाग-)
प्रतियोगित्वरूपव्यतिरेकन्यासिवानात् देवदत्तो रात्रिभोजी इत्यनुमितिरूपा-
र्यापत्तिकदेति ( वाच० ) । इदं चार्थापत्तिप्रमाणमनुमान एवान्तर्भव-
तीति विज्ञेयम् । अत्रानुमानं च देवदत्तो रात्रिभोजी दिवा अनुज्ञानस्वे
सति पीनत्वात् इति बोध्यम् ।
अन्यथासिद्धः - अवश्यकुसनियतपूर्ववर्तिन एव कार्यसंभवे तत्सहभूतः ।
यथा अवश्यनुतनियतपूर्ववर्तिभिर्दण्डादिमिरेव घटरूपकार्यसंभवे तत्सह-
भूतं दण्डत्वं घटं प्रति अन्यथासिद्धम् ( सि० च० २० ) ( प्र०
प्र० ) । अन्यथासिद्धविविधः । तत्र प्रथम: - येन सहैव यल यं प्रति
पूर्ववृत्तित्व मवगम्यते तेन तं प्रति सोन्यथासिद्धः । यथा तन्तुमा तन्तुरूपं
सन्तुत्वं च पटं प्रति अन्यथासिद्धम् । यथा वा घटं प्रति दण्डेन दण्ड-
रूपं दण्डत्वं चान्यथासिद्धम् । दण्डेन सहैव दण्डरूपस्य दण्डत्वस्य च
घटं प्रति पूर्वमायग्रहात् । अत्र सहितत्वमेकज्ञानविषयत्वमिति बोध्यम् ।
किं च येनेव्यस्य स्वतत्रान्वयष्यतिरेकशालिना इति यस्वेत्यस्य तु स्वत-
ग्रान्वयव्यतिरेकशून्यस्य इति च विशेषणं बोध्यम् । तेन नातबाभूतेन
तन्तुत्वेन तन्तोरन्यथासिद्धिः । न वा तन्तुसंयोगस्म तन्तुना सहान्यथा-
सिद्धिरिति । परे तु इतरान्वयम्यतिरेकप्रयुक्तान्वयव्यतिरेकशाळि यत्तद
न्यथासिद्धमित्याहुः ( नील० १६ ) । द्वितीयः-मन्यं प्रति पूर्ववृत्तित्त्रे
ज्ञात एम यस्य यं प्रति पूर्ववृत्तित्वमवगम्यते तं प्रति सोन्यथासिद्धः ।
यथा शब्द प्रति पूर्ववृत्तिवे ज्ञात एव घटं प्रकाशव पूर्ववृत्तित्वग्रहात्
घटं प्रत्याकाशोन्यथासिद्धः । एवं कुलाकपितापि पुशकतघठं प्रत्यन्यथा-
सिद्धः । अनायोदाहरणे आकाशस्याकाशत्वेन घटं प्रति पूर्वकृतित्वं
या को
●
नमुक इत्यादौ रात्रिभोजनानङ्गीकारे रात्रिभोजनामा प्रयोज्यपीनत्वासं-
भवात्मिका पीनत्वान्यथानुपपत्तिः । अत्र दिवा अभोक्कुर्देवदत्तस्य पीनत्वं
रात्रिभोजनं विनानुपपन्नम् ( असंमवि ) इति ज्ञानादिवा भोजनाकर्तृवृत्ति-
पीनत्वेन रात्रिभोजनं कस्यते । तथा च भोजनस्य (साभ्यस्य ) पीमत्व-
व्यापकतया व्यापकामावस्य च व्याप्याभावव्याप्यतया साध्याभाव- ( रात्रि-
भोजनाभाव - ) व्यापकीभूताभाव- (दिवा भोजनाकर्तृवृत्तिपीनत्वाभाग-)
प्रतियोगित्वरूपव्यतिरेकन्यासिवानात् देवदत्तो रात्रिभोजी इत्यनुमितिरूपा-
र्यापत्तिकदेति ( वाच० ) । इदं चार्थापत्तिप्रमाणमनुमान एवान्तर्भव-
तीति विज्ञेयम् । अत्रानुमानं च देवदत्तो रात्रिभोजी दिवा अनुज्ञानस्वे
सति पीनत्वात् इति बोध्यम् ।
अन्यथासिद्धः - अवश्यकुसनियतपूर्ववर्तिन एव कार्यसंभवे तत्सहभूतः ।
यथा अवश्यनुतनियतपूर्ववर्तिभिर्दण्डादिमिरेव घटरूपकार्यसंभवे तत्सह-
भूतं दण्डत्वं घटं प्रति अन्यथासिद्धम् ( सि० च० २० ) ( प्र०
प्र० ) । अन्यथासिद्धविविधः । तत्र प्रथम: - येन सहैव यल यं प्रति
पूर्ववृत्तित्व मवगम्यते तेन तं प्रति सोन्यथासिद्धः । यथा तन्तुमा तन्तुरूपं
सन्तुत्वं च पटं प्रति अन्यथासिद्धम् । यथा वा घटं प्रति दण्डेन दण्ड-
रूपं दण्डत्वं चान्यथासिद्धम् । दण्डेन सहैव दण्डरूपस्य दण्डत्वस्य च
घटं प्रति पूर्वमायग्रहात् । अत्र सहितत्वमेकज्ञानविषयत्वमिति बोध्यम् ।
किं च येनेव्यस्य स्वतत्रान्वयष्यतिरेकशालिना इति यस्वेत्यस्य तु स्वत-
ग्रान्वयव्यतिरेकशून्यस्य इति च विशेषणं बोध्यम् । तेन नातबाभूतेन
तन्तुत्वेन तन्तोरन्यथासिद्धिः । न वा तन्तुसंयोगस्म तन्तुना सहान्यथा-
सिद्धिरिति । परे तु इतरान्वयम्यतिरेकप्रयुक्तान्वयव्यतिरेकशाळि यत्तद
न्यथासिद्धमित्याहुः ( नील० १६ ) । द्वितीयः-मन्यं प्रति पूर्ववृत्तित्त्रे
ज्ञात एम यस्य यं प्रति पूर्ववृत्तित्वमवगम्यते तं प्रति सोन्यथासिद्धः ।
यथा शब्द प्रति पूर्ववृत्तिवे ज्ञात एव घटं प्रकाशव पूर्ववृत्तित्वग्रहात्
घटं प्रत्याकाशोन्यथासिद्धः । एवं कुलाकपितापि पुशकतघठं प्रत्यन्यथा-
सिद्धः । अनायोदाहरणे आकाशस्याकाशत्वेन घटं प्रति पूर्वकृतित्वं
या को
●