2023-02-20 00:57:06 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
न्यायकोशः ।
८७७
शेष्यकबोध: स्वीक्रियते । न तु आधुनिक प्रयोगात्तथाबोवोस्माभिः स्वीक्रि-
यते । अश्वो गच्छत्यानय इत्यादौ च गमनकर्त्रश्वमानय इति प्रथ-
मान्तार्थमुख्य विशेष्यक एव शाब्दबोधो नैयायिकानामभिमतः । अत्रायं
भावः । शृणु मेघो गर्जति इत्यादौ वैयाकरणमते मेघकर्तृकगर्जनस्य
श्रवणक्रियायामन्वयोपपत्तावपि अश्वो गच्छत्यानय इत्यादौ तन्मते अश्व-
कर्तृकगमनस्यानयनक्रियायामन्वयायोग्यतया बाधादन्वयानुपपत्तिः ।
अतः गमनकर्त्रश्वस्यैवानयनक्रियायामन्वयः स्वीकार्य : इति लब्धोयं प्रथ-
मान्तार्थमुख्य विशेष्यकशाब्दबोधो नैयायिकानाम् । किं च शृणु मेघो
गर्जति नटो गायति शृणु घटो नश्यति पश्य इत्यादौ श्रवणादिक्रियायां
मेघाद्यन्वयासंभवेपि सविशेषणे हि विधिनिषेधौ सति विशेष्ये बाधे विशे-
षणमनुभवतः इति न्यायेन विशेषणेषु गर्जनगाननाशेषु श्रवणदर्शनान्व-
यसंभवः । अत एव शङ्खाः श्रूयन्ते भेर्यः श्रूयन्ते इति महाभा-
ष्यम् अश्रूयत पाञ्चजन्यः इति माघप्रयोगश्च ( स० ३ श्लो० २१ )
संगच्छते इति । वैयाकरणास्त्वेवमत्रोपपत्ति चक्रुः अश्रूयत पाञ्चजन्यः
वीणा श्रूयते पुष्पाण्याघ्रायन्ते इत्यादौ धर्मधर्मिणोरमेदोपचाराच्छ्रवणाद्य-
न्वय उपपद्यते ( माघ ० टी० ३।२१ ) इत्यलं विस्तरेण । मीमां-
सकास्तु सर्वत्राख्यातार्थव्यापारमुख्य विशेष्यक एव शाब्दबोधो भवति
इत्यङ्गीचक्रुः ।
शाब्दिकः - व्याकरणशास्त्राभिज्ञः । यथा पाणिनिः शाब्दिकः । अत्र व्यु-
-
त्पत्तिः शब्दसाधुताज्ञापकं शास्त्रं वेत्त्यधीते वा ( ठक् ) इति । अष्टौ शा-
ब्दिकाः इन्द्रश्चन्द्रः काशकृत्स्ना पिशली शाकटायनः । पाणिन्यमर जैनेन्द्रा
जयन्त्यष्टादिशाब्दिकाः ॥ ( कविकल्पद्रुमे ) इति ।
-
शाब्दी भावना – पुरुषप्रवृत्त्यनुकूलभावकव्यापार विशेष: ( मी० न्या०
पृ० १ ) ।
शारदः - अपराह्नः (पु० चि० पृ० ३५३ ) ।
शालग्राम: - १ पर्वतविशेषः । २ तत्रत्यो विष्णुमूर्तिविशेषः । ३ गण्ड-
८७७
शेष्यकबोध: स्वीक्रियते । न तु आधुनिक प्रयोगात्तथाबोवोस्माभिः स्वीक्रि-
यते । अश्वो गच्छत्यानय इत्यादौ च गमनकर्त्रश्वमानय इति प्रथ-
मान्तार्थमुख्य विशेष्यक एव शाब्दबोधो नैयायिकानामभिमतः । अत्रायं
भावः । शृणु मेघो गर्जति इत्यादौ वैयाकरणमते मेघकर्तृकगर्जनस्य
श्रवणक्रियायामन्वयोपपत्तावपि अश्वो गच्छत्यानय इत्यादौ तन्मते अश्व-
कर्तृकगमनस्यानयनक्रियायामन्वयायोग्यतया बाधादन्वयानुपपत्तिः ।
अतः गमनकर्त्रश्वस्यैवानयनक्रियायामन्वयः स्वीकार्य : इति लब्धोयं प्रथ-
मान्तार्थमुख्य विशेष्यकशाब्दबोधो नैयायिकानाम् । किं च शृणु मेघो
गर्जति नटो गायति शृणु घटो नश्यति पश्य इत्यादौ श्रवणादिक्रियायां
मेघाद्यन्वयासंभवेपि सविशेषणे हि विधिनिषेधौ सति विशेष्ये बाधे विशे-
षणमनुभवतः इति न्यायेन विशेषणेषु गर्जनगाननाशेषु श्रवणदर्शनान्व-
यसंभवः । अत एव शङ्खाः श्रूयन्ते भेर्यः श्रूयन्ते इति महाभा-
ष्यम् अश्रूयत पाञ्चजन्यः इति माघप्रयोगश्च ( स० ३ श्लो० २१ )
संगच्छते इति । वैयाकरणास्त्वेवमत्रोपपत्ति चक्रुः अश्रूयत पाञ्चजन्यः
वीणा श्रूयते पुष्पाण्याघ्रायन्ते इत्यादौ धर्मधर्मिणोरमेदोपचाराच्छ्रवणाद्य-
न्वय उपपद्यते ( माघ ० टी० ३।२१ ) इत्यलं विस्तरेण । मीमां-
सकास्तु सर्वत्राख्यातार्थव्यापारमुख्य विशेष्यक एव शाब्दबोधो भवति
इत्यङ्गीचक्रुः ।
शाब्दिकः - व्याकरणशास्त्राभिज्ञः । यथा पाणिनिः शाब्दिकः । अत्र व्यु-
-
त्पत्तिः शब्दसाधुताज्ञापकं शास्त्रं वेत्त्यधीते वा ( ठक् ) इति । अष्टौ शा-
ब्दिकाः इन्द्रश्चन्द्रः काशकृत्स्ना पिशली शाकटायनः । पाणिन्यमर जैनेन्द्रा
जयन्त्यष्टादिशाब्दिकाः ॥ ( कविकल्पद्रुमे ) इति ।
-
शाब्दी भावना – पुरुषप्रवृत्त्यनुकूलभावकव्यापार विशेष: ( मी० न्या०
पृ० १ ) ।
शारदः - अपराह्नः (पु० चि० पृ० ३५३ ) ।
शालग्राम: - १ पर्वतविशेषः । २ तत्रत्यो विष्णुमूर्तिविशेषः । ३ गण्ड-