2023-02-20 00:56:17 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
न्यायकोशः ।
६४९
अपकर्षानाश्रय-
विषयनिष्ठसामान्यगुणत्वं वा ( बै० उ० ७७११८ ) ।
परिमाणत्वं वा । महत्त्वं द्विविधम् अवान्तर महत्त्वम् परममहत्वं च ।
तत्राद्यम् त्रसरेणुमारभ्य महावयविपर्यन्तद्रव्येषु वर्तते । षड़िधे द्रव्यप्रत्यक्षे
कारणम् अनित्यं च । इदं तु नातीन्द्रियम् । किं तु प्रत्यक्षविषयो
भवति । तथा च सूत्रम् अणोर्महतश्चोपलब्भ्यनुपलब्धी नित्ये व्याख्याते
(वै० ७१११८ ) इति । तस्य कारणत्वं चोक्तम् द्रव्य प्रत्यक्षतायां रूपवत्
परिमाणमपि कारणम् । न हि महत्त्वमन्तरेण द्रव्यं प्रत्यक्षं भवति
(वै० उ० ७१११८) । द्वितीयं तु विभुचतुष्टये वर्तते । अतीन्द्रियम्
नित्यं च । संयोगविशेष एव महत्त्वम् इति नव्यनास्तिका आहुः
( प० मा० ) । हिरण्यगर्भस्य लिङ्गशरीरधर्मः इति वेदान्तिन आहुः ।
महाकालः -१ ( काल: ) [ क ] अनवच्छिन्नः कालः । [ख] उपाध्य-
विशिष्टकालः । यथा कालो घटवान् कालपरिमाणादित्यादौ हेत्व-
धिकरणस्य महाकालस्य जगदाधारतया घटाधारत्वेपि महाकाले महा-
कालभेदाभावेन महाकालान्यत्व विशिष्टघटानाधारत्वान्महाकालान्यत्ववि-
शिष्टघटाभावोपि प्रतियोगिव्यधिकरणो भवति ( मु० २ पृ० १४५
व्याप्तिलक्षणे ) इत्यादौ महाकालः । [ ग ] अखण्डकालः । २ शिवः
इति पौराणिका आहुः । ३ भैरव विशेषश्च इति तन्त्रज्ञा आहुः ।
महाजया - शुक्लपक्षे तु सप्तम्यां यदा संक्रमते रविः । महाजया तदा
स्याद्धि सप्तमी भास्करप्रिया ॥ ( पु० चि० पृ० १०५ ) ।
०
महानन्दा - माघमासे तु या शुक्का नवमी लोकपूजिता । महानन्देति सा
प्रोक्ता सदानन्दकरी नृणाम् ॥ ( पु० चि० पृ० १४२ ) ।
महानवमी – अश्वयुक्छुक्लपक्षस्य अष्टमी मूलसंयुता । सा महानवमी नाम
त्रैलोक्येपि सुदुर्लभा । ( पु० चि० पृ० ५९ ) ।
महापुराणम् - व्यासकृतः पुराणविशेषः । यथा श्रीमद्भागवतम् । तलक्षणं
च सृष्टिश्चापि विसृष्टिश्च स्थितिस्तेषां च पालनम् । कर्मणां बासना
बार्ता मनूनां च क्रमेण च ॥ वर्णनं प्रलयानां च मोक्षस्य च निरूपणम् ।
८२ न्या० को०
६४९
अपकर्षानाश्रय-
विषयनिष्ठसामान्यगुणत्वं वा ( बै० उ० ७७११८ ) ।
परिमाणत्वं वा । महत्त्वं द्विविधम् अवान्तर महत्त्वम् परममहत्वं च ।
तत्राद्यम् त्रसरेणुमारभ्य महावयविपर्यन्तद्रव्येषु वर्तते । षड़िधे द्रव्यप्रत्यक्षे
कारणम् अनित्यं च । इदं तु नातीन्द्रियम् । किं तु प्रत्यक्षविषयो
भवति । तथा च सूत्रम् अणोर्महतश्चोपलब्भ्यनुपलब्धी नित्ये व्याख्याते
(वै० ७१११८ ) इति । तस्य कारणत्वं चोक्तम् द्रव्य प्रत्यक्षतायां रूपवत्
परिमाणमपि कारणम् । न हि महत्त्वमन्तरेण द्रव्यं प्रत्यक्षं भवति
(वै० उ० ७१११८) । द्वितीयं तु विभुचतुष्टये वर्तते । अतीन्द्रियम्
नित्यं च । संयोगविशेष एव महत्त्वम् इति नव्यनास्तिका आहुः
( प० मा० ) । हिरण्यगर्भस्य लिङ्गशरीरधर्मः इति वेदान्तिन आहुः ।
महाकालः -१ ( काल: ) [ क ] अनवच्छिन्नः कालः । [ख] उपाध्य-
विशिष्टकालः । यथा कालो घटवान् कालपरिमाणादित्यादौ हेत्व-
धिकरणस्य महाकालस्य जगदाधारतया घटाधारत्वेपि महाकाले महा-
कालभेदाभावेन महाकालान्यत्व विशिष्टघटानाधारत्वान्महाकालान्यत्ववि-
शिष्टघटाभावोपि प्रतियोगिव्यधिकरणो भवति ( मु० २ पृ० १४५
व्याप्तिलक्षणे ) इत्यादौ महाकालः । [ ग ] अखण्डकालः । २ शिवः
इति पौराणिका आहुः । ३ भैरव विशेषश्च इति तन्त्रज्ञा आहुः ।
महाजया - शुक्लपक्षे तु सप्तम्यां यदा संक्रमते रविः । महाजया तदा
स्याद्धि सप्तमी भास्करप्रिया ॥ ( पु० चि० पृ० १०५ ) ।
०
महानन्दा - माघमासे तु या शुक्का नवमी लोकपूजिता । महानन्देति सा
प्रोक्ता सदानन्दकरी नृणाम् ॥ ( पु० चि० पृ० १४२ ) ।
महानवमी – अश्वयुक्छुक्लपक्षस्य अष्टमी मूलसंयुता । सा महानवमी नाम
त्रैलोक्येपि सुदुर्लभा । ( पु० चि० पृ० ५९ ) ।
महापुराणम् - व्यासकृतः पुराणविशेषः । यथा श्रीमद्भागवतम् । तलक्षणं
च सृष्टिश्चापि विसृष्टिश्च स्थितिस्तेषां च पालनम् । कर्मणां बासना
बार्ता मनूनां च क्रमेण च ॥ वर्णनं प्रलयानां च मोक्षस्य च निरूपणम् ।
८२ न्या० को०