2023-02-20 00:55:41 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
न्यायकोशः ।
प्राप्ततया पक्षे अप्रात्यभावात् । किंतु लक्षणया पञ्चेतरपञ्चनखानां
श्वाविधादीनां भक्षणनिवृत्तिपरम् इति भवति परिसंख्या ( म० प्र०
पृ० ६१ - ६२ ) ( लौ० भा० ४ पृ० ४१ ) । अयं भावः । दोष-
त्रयवती परिसंख्या भवति । दोषत्रयं च श्रुतहानिः अश्रुतकल्पना
प्राप्तबाघश्चेति । श्रुतस्य पञ्चनखभक्षणस्य हानात् अश्रुतायाः पञ्चेतर:
पञ्चनखभक्षणनिवृत्तेः कल्पनात् रागतः प्राप्तस्य पञ्चेतरपञ्चनखभक्षणस्य
बाधनाच ( म० प्र० ४ पृ० ६२ ) ( लौ० भा० पृ० ४१ ) ।
केचित्तु इतरव्यवच्छेदस्य आर्थत्वशाब्दत्वाम्यां नियमपरिसंख्ययोर्भेदः ।
तथाहि । याजनाध्यापनप्रतिमहर्ब्राह्मणो धनमर्जये दिल्यादौ वित्तार्जन उपा-
यत्रयसंबन्धस्य शब्दात्प्रतीतौ कृष्यादीनामनन्वयोर्थात्सिद्ध्यति । येषामेका
न्वये अपरानन्बयः तेषां समुच्चयासंभवात् तत्रेत रोपायव्युदासे शब्दतात्पर्य
कल्प्यते । परंतु घूमोस्तीति वाक्ये बढेरिव तस्यार्थत्वम् । परिसंख्यायां तु
भक्षणक्रियायां पञ्चानामप्यन्वयसंभवादितरपञ्च नखव्युदासो नार्थः । तत्र
पञ्चानामपि समुच्चयसंभवात् । किंतु शाब्दः । एवं च भक्ष्यपञ्चनखपद-
योर्बिरोधिलक्षणया पञ्चेतरपञ्चनखा न भक्ष्याः इति वाक्यार्थः । तथा च
उपस्थितपदार्थपरित्यागात् अनुपस्थितपदार्थकल्पनात् अभावविधित्वाच्च
नियमापेक्षया दोषत्रयवती परिसंख्या इत्याहुः ( त० प्र० ख० ४ पृ०
१०९ ) । [घ ] प्रसञ्जकप्रवृत्तिविरोधिविधिः । यथा इमामगृम्णन् रश-
नामृतस्येत्यश्वाभिधानीमादत्ते (तै० सं० ५/१(२) । तथाहि । इमामित्या-
दिमत्रस्य रशनामात्रग्रहणप्रकाशकतया अश्वरशनादान इव गर्दभरशनाया
आदानेपि मञ्जस्य विनियोगो लिङ्गागम्यते । तथा च तदादानका लेपि
तन्मत्रपा वृत्त्या तत्रापि तन्मन्ब्रसंबन्धः स्यात् । एतस्माच्च विधितः
प्रथममश्वरशनाग्रहणे एतन्मन्नविनियोगलामे निराकाङ्क्षतया गर्दभर-
शनाग्रहणे न तद्विनियोगलाभ इति एतद्विधेर्विधेयस्येतरोद्देश्यसंबन्धप्रस-
कप्रवृत्तिविरोधिता इति ( वाच० ) ।
परीक्षकः – [ क]
स्तर्केण प्रमाणैर
नैसर्गिक वैनयिकं बुद्ध्यतिशयं प्राप्तः । परीक्षक-
परीक्षितुमर्हतीति ( वात्स्या० १११।२५ ) । यथा
प्राप्ततया पक्षे अप्रात्यभावात् । किंतु लक्षणया पञ्चेतरपञ्चनखानां
श्वाविधादीनां भक्षणनिवृत्तिपरम् इति भवति परिसंख्या ( म० प्र०
पृ० ६१ - ६२ ) ( लौ० भा० ४ पृ० ४१ ) । अयं भावः । दोष-
त्रयवती परिसंख्या भवति । दोषत्रयं च श्रुतहानिः अश्रुतकल्पना
प्राप्तबाघश्चेति । श्रुतस्य पञ्चनखभक्षणस्य हानात् अश्रुतायाः पञ्चेतर:
पञ्चनखभक्षणनिवृत्तेः कल्पनात् रागतः प्राप्तस्य पञ्चेतरपञ्चनखभक्षणस्य
बाधनाच ( म० प्र० ४ पृ० ६२ ) ( लौ० भा० पृ० ४१ ) ।
केचित्तु इतरव्यवच्छेदस्य आर्थत्वशाब्दत्वाम्यां नियमपरिसंख्ययोर्भेदः ।
तथाहि । याजनाध्यापनप्रतिमहर्ब्राह्मणो धनमर्जये दिल्यादौ वित्तार्जन उपा-
यत्रयसंबन्धस्य शब्दात्प्रतीतौ कृष्यादीनामनन्वयोर्थात्सिद्ध्यति । येषामेका
न्वये अपरानन्बयः तेषां समुच्चयासंभवात् तत्रेत रोपायव्युदासे शब्दतात्पर्य
कल्प्यते । परंतु घूमोस्तीति वाक्ये बढेरिव तस्यार्थत्वम् । परिसंख्यायां तु
भक्षणक्रियायां पञ्चानामप्यन्वयसंभवादितरपञ्च नखव्युदासो नार्थः । तत्र
पञ्चानामपि समुच्चयसंभवात् । किंतु शाब्दः । एवं च भक्ष्यपञ्चनखपद-
योर्बिरोधिलक्षणया पञ्चेतरपञ्चनखा न भक्ष्याः इति वाक्यार्थः । तथा च
उपस्थितपदार्थपरित्यागात् अनुपस्थितपदार्थकल्पनात् अभावविधित्वाच्च
नियमापेक्षया दोषत्रयवती परिसंख्या इत्याहुः ( त० प्र० ख० ४ पृ०
१०९ ) । [घ ] प्रसञ्जकप्रवृत्तिविरोधिविधिः । यथा इमामगृम्णन् रश-
नामृतस्येत्यश्वाभिधानीमादत्ते (तै० सं० ५/१(२) । तथाहि । इमामित्या-
दिमत्रस्य रशनामात्रग्रहणप्रकाशकतया अश्वरशनादान इव गर्दभरशनाया
आदानेपि मञ्जस्य विनियोगो लिङ्गागम्यते । तथा च तदादानका लेपि
तन्मत्रपा वृत्त्या तत्रापि तन्मन्ब्रसंबन्धः स्यात् । एतस्माच्च विधितः
प्रथममश्वरशनाग्रहणे एतन्मन्नविनियोगलामे निराकाङ्क्षतया गर्दभर-
शनाग्रहणे न तद्विनियोगलाभ इति एतद्विधेर्विधेयस्येतरोद्देश्यसंबन्धप्रस-
कप्रवृत्तिविरोधिता इति ( वाच० ) ।
परीक्षकः – [ क]
स्तर्केण प्रमाणैर
नैसर्गिक वैनयिकं बुद्ध्यतिशयं प्राप्तः । परीक्षक-
परीक्षितुमर्हतीति ( वात्स्या० १११।२५ ) । यथा