2023-02-20 00:55:19 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
न्यायकोशः ।
बाहुः । अत्रोच्यते क्षुत्पिपासे शोकमोहौ रागद्वेषौ तथैव च । छाभा-
लाभौ च शीतोष्णे तथा मानापमानकौ ॥ कामक्रोधप्रभृतयो द्वन्द्वशब्देन
वर्णिताः इति । ८ दुर्गम् इति व्यवहारज्ञा आहुः । ९ रोगविशेष इति
भिषज आहुः ( वाच० ) ।
द्वयोरेकम् इति रीत्या जायमानं ज्ञानम् – एकप्रकारतानिरूपितोभय-
विशेष्यताशालि ज्ञानम् ( ल० व० पृ० ९ ) । यथा घटपटौ रक्तरूप-
वन्तौ इति ज्ञानम् । अत्र घटपटोभयनिष्ठविशेष्यताया रक्तरूपनि ष्ठैक-
प्रकारतानिरूपितत्वेन तथात्वं संपद्यते इति विज्ञेयम् ।
द्वादशलक्षणी— जैमिनिसूत्रम् । द्वादशानां लक्षणानां ( अध्यायानां )
समाहारः (जै० न्या० अ० १ पा० १ अधि० १) ।
०
द्वादशायतनम् – पञ्चेन्द्रियाणि शब्दाया विषयाः पञ्च मानसम् ।
- ।
यतनमेतानि द्वादशायतनानि तु ॥ ( सर्व० सं० पृ० ४६ बौ०) ।
धर्मा-
द्वारम् - १ व्यापारवदस्यार्थोनुसंधेयः ( राम० मङ्ग० पृ० ४ ) । २
क्राथन स्पन्दनमन्द नशृङ्गारणावि तत्करणावितद्भाषणानि द्वाराणि ( सर्व ०
सं० पृ० १७० नकुली० ) ।
द्विकर्मक:- ( धातुः ) फलावच्छिन्नक्रियाहेतुव्यापारवाचको धातुविशेषः ।
यथा दुह पृच्छ इत्यादिः ( श० प्र० श्लो० ७३ पृ० ९८ ) । अत्र
द्विकर्मकत्वं च कर्मद्वयसाका क्रियाबोधकत्वम् इति ज्ञेयम् ( का० व्या०
पृ० २ ) । द्विकर्मका धातवस्तूक्ता यथा दुह्याच्पच्दण्ड्रुधिप्रच्छिचि-
ब्रूशासुजिमथ्मुषाम् । कर्मयुक् स्यादकथितं तथा स्यानीहृकृष्वहाम् ॥
इति ( सि० कौ० का० ५० ५६ ) ।
द्विमुः - १ ( समासः ) संख्यावच्छिन्नशक्तयत्पदोत्तरत्व विशिष्टं यन्नाम
स्वार्थधर्मिकं तादात्म्यसंबन्धेन तदलक्ष्यार्थस्यान्वयबोधं प्रति समर्थम्
तन्नामोत्तरतापनं तन्नामैव तदलक्ष्यार्थाभिन्नस्वार्थे द्विगुरुच्यते । यथा
पञ्चमूलीत्यादौ ( श० प्र० श्लो० ३४ पृ० ४५) । त्रिकटुत्रिभुवन-
✓
बाहुः । अत्रोच्यते क्षुत्पिपासे शोकमोहौ रागद्वेषौ तथैव च । छाभा-
लाभौ च शीतोष्णे तथा मानापमानकौ ॥ कामक्रोधप्रभृतयो द्वन्द्वशब्देन
वर्णिताः इति । ८ दुर्गम् इति व्यवहारज्ञा आहुः । ९ रोगविशेष इति
भिषज आहुः ( वाच० ) ।
द्वयोरेकम् इति रीत्या जायमानं ज्ञानम् – एकप्रकारतानिरूपितोभय-
विशेष्यताशालि ज्ञानम् ( ल० व० पृ० ९ ) । यथा घटपटौ रक्तरूप-
वन्तौ इति ज्ञानम् । अत्र घटपटोभयनिष्ठविशेष्यताया रक्तरूपनि ष्ठैक-
प्रकारतानिरूपितत्वेन तथात्वं संपद्यते इति विज्ञेयम् ।
द्वादशलक्षणी— जैमिनिसूत्रम् । द्वादशानां लक्षणानां ( अध्यायानां )
समाहारः (जै० न्या० अ० १ पा० १ अधि० १) ।
०
द्वादशायतनम् – पञ्चेन्द्रियाणि शब्दाया विषयाः पञ्च मानसम् ।
- ।
यतनमेतानि द्वादशायतनानि तु ॥ ( सर्व० सं० पृ० ४६ बौ०) ।
धर्मा-
द्वारम् - १ व्यापारवदस्यार्थोनुसंधेयः ( राम० मङ्ग० पृ० ४ ) । २
क्राथन स्पन्दनमन्द नशृङ्गारणावि तत्करणावितद्भाषणानि द्वाराणि ( सर्व ०
सं० पृ० १७० नकुली० ) ।
द्विकर्मक:- ( धातुः ) फलावच्छिन्नक्रियाहेतुव्यापारवाचको धातुविशेषः ।
यथा दुह पृच्छ इत्यादिः ( श० प्र० श्लो० ७३ पृ० ९८ ) । अत्र
द्विकर्मकत्वं च कर्मद्वयसाका क्रियाबोधकत्वम् इति ज्ञेयम् ( का० व्या०
पृ० २ ) । द्विकर्मका धातवस्तूक्ता यथा दुह्याच्पच्दण्ड्रुधिप्रच्छिचि-
ब्रूशासुजिमथ्मुषाम् । कर्मयुक् स्यादकथितं तथा स्यानीहृकृष्वहाम् ॥
इति ( सि० कौ० का० ५० ५६ ) ।
द्विमुः - १ ( समासः ) संख्यावच्छिन्नशक्तयत्पदोत्तरत्व विशिष्टं यन्नाम
स्वार्थधर्मिकं तादात्म्यसंबन्धेन तदलक्ष्यार्थस्यान्वयबोधं प्रति समर्थम्
तन्नामोत्तरतापनं तन्नामैव तदलक्ष्यार्थाभिन्नस्वार्थे द्विगुरुच्यते । यथा
पञ्चमूलीत्यादौ ( श० प्र० श्लो० ३४ पृ० ४५) । त्रिकटुत्रिभुवन-
✓