2023-02-20 00:55:09 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
न्यायकोवर ।
222
३९) इति । तदर्थश्व एतैर्युक्तं तिङन्तं पूजायां विषये नानुदाचं स्यात्
इति ( पा० सू० दृ० ) । ४ पादपूरणार्थम् । पादपूरणार्थको निरर्थक
एव । अत्रोच्यते चन्द्रालोके निरर्थकं तुहीत्यादि पूरणैकप्रयोजनम् इति
( वाच० ) । ५ मेदः । ६ अवधारणम् । ७ नियोगः । ८ प्रशंसा ।
९ विनिग्रहः ( वाच० ) ।
-
तुमुन् – ( प्रत्ययः ) १ [ क ] प्रकृतक्रियासमान कर्तृकत्वसहिततद्विषयके-
च्छाघीनेच्छाविषयत्वम् । यथा पक्तुं व्रजतीव्यत्र तुमर्थः ( ग० व्यु०
का० ४ पृ० ९८ ) ( श० प्र० श्लो० ९२ पृ० १२७) । अत्र
समन्वयः पक्तुं व्रजतीत्यादौ प्रकृतक्रिया पचनम् तत्समानकर्तृकत्वम् यः
पाककर्ता स एव व्रजनकर्ता इति व्रजनेस्ति । पाकेच्छाघीनेच्छा व्रज-
नेच्छा । तद्विषयत्वं च वजनेस्तीति सर्वे सुस्थम् । अत्र तुमुन्नन्तेन
व्रजने पाकादिसमानकर्तृकत्वसहितं पाकविषयकेच्छाघीनेच्छा विषयत्वं बो-
ध्यते । तुमुन्ण्वुलौ क्रियायां क्रियार्थायाम् (पा० सू० ३।३।१०) इति
सूत्रेण समभिव्याहृतक्रियायां प्रकृतक्रियासमान कर्तृकत्वसहिततदिच्छा-
धीनेच्छाविषयत्वरूपतदर्थकत्वेन विवक्षितायां तुमुन्ण्वुलोर्विधानात्
(ग० न्यु० का० ४ पृ० ९८ ) । [ ख ] सप्रागभावकालीनतद्वि-
षयकेच्छा । यथा भोक्तुमागच्छतीत्यादौ । अत्र भोजनप्रागभावका-
लीनभोजनविषयकेच्छावानागच्छति इति बोध: ( सि० च० ४ १०
३२ ) । २ इच्छावान् । यथा भोक्तुं व्रजतीत्यस्य भोजनेच्छाबान्
व्रजति इत्यर्थः । ३ कर्ता । यथा भोक्तुमिच्छतीत्यत्र तुमुनोर्थः ।
भत्र लक्षणया कर्ता बोध्यते । कर्तृविशेषणीभूतायां कृताविच्छाया
अन्वयः । तेन भोजनकर्तारमात्मानमिच्छति इत्यर्थः ( तर्का० ४
पृ० १२) ।
तुरी - कुविन्दस्य काष्ठादिनिर्मितस्तन्तुषयनसाधनविशेषः । यथा तुरीवेमा-
दिकं पटस्य निमित्तकारणम् ( त० सं० १) इत्यादौ ।
तुल्पत्वम् – १ [ क ] सादृश्यवदस्यार्थोनुसंधेयः । यथा सकामां दूषयं-
222
३९) इति । तदर्थश्व एतैर्युक्तं तिङन्तं पूजायां विषये नानुदाचं स्यात्
इति ( पा० सू० दृ० ) । ४ पादपूरणार्थम् । पादपूरणार्थको निरर्थक
एव । अत्रोच्यते चन्द्रालोके निरर्थकं तुहीत्यादि पूरणैकप्रयोजनम् इति
( वाच० ) । ५ मेदः । ६ अवधारणम् । ७ नियोगः । ८ प्रशंसा ।
९ विनिग्रहः ( वाच० ) ।
-
तुमुन् – ( प्रत्ययः ) १ [ क ] प्रकृतक्रियासमान कर्तृकत्वसहिततद्विषयके-
च्छाघीनेच्छाविषयत्वम् । यथा पक्तुं व्रजतीव्यत्र तुमर्थः ( ग० व्यु०
का० ४ पृ० ९८ ) ( श० प्र० श्लो० ९२ पृ० १२७) । अत्र
समन्वयः पक्तुं व्रजतीत्यादौ प्रकृतक्रिया पचनम् तत्समानकर्तृकत्वम् यः
पाककर्ता स एव व्रजनकर्ता इति व्रजनेस्ति । पाकेच्छाघीनेच्छा व्रज-
नेच्छा । तद्विषयत्वं च वजनेस्तीति सर्वे सुस्थम् । अत्र तुमुन्नन्तेन
व्रजने पाकादिसमानकर्तृकत्वसहितं पाकविषयकेच्छाघीनेच्छा विषयत्वं बो-
ध्यते । तुमुन्ण्वुलौ क्रियायां क्रियार्थायाम् (पा० सू० ३।३।१०) इति
सूत्रेण समभिव्याहृतक्रियायां प्रकृतक्रियासमान कर्तृकत्वसहिततदिच्छा-
धीनेच्छाविषयत्वरूपतदर्थकत्वेन विवक्षितायां तुमुन्ण्वुलोर्विधानात्
(ग० न्यु० का० ४ पृ० ९८ ) । [ ख ] सप्रागभावकालीनतद्वि-
षयकेच्छा । यथा भोक्तुमागच्छतीत्यादौ । अत्र भोजनप्रागभावका-
लीनभोजनविषयकेच्छावानागच्छति इति बोध: ( सि० च० ४ १०
३२ ) । २ इच्छावान् । यथा भोक्तुं व्रजतीत्यस्य भोजनेच्छाबान्
व्रजति इत्यर्थः । ३ कर्ता । यथा भोक्तुमिच्छतीत्यत्र तुमुनोर्थः ।
भत्र लक्षणया कर्ता बोध्यते । कर्तृविशेषणीभूतायां कृताविच्छाया
अन्वयः । तेन भोजनकर्तारमात्मानमिच्छति इत्यर्थः ( तर्का० ४
पृ० १२) ।
तुरी - कुविन्दस्य काष्ठादिनिर्मितस्तन्तुषयनसाधनविशेषः । यथा तुरीवेमा-
दिकं पटस्य निमित्तकारणम् ( त० सं० १) इत्यादौ ।
तुल्पत्वम् – १ [ क ] सादृश्यवदस्यार्थोनुसंधेयः । यथा सकामां दूषयं-