2023-02-20 00:54:56 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
न्यायकोशंः ।
२८१
चिरनिर्मथितः - (अभिः ) आधानकाले निर्मथ्य गार्हपत्ये नित्यं भृतोग्निः
( जै० न्या० अ० १ पा० ४ अधि० १०) ।
चुश्रुषा – इक्षुदण्डभक्षणे तद्रसस्वीकारे च यः शब्दविशेषस्तस्यानुकरणं
चुश्रुषा इति ( जै० न्या० अ० १० पा० २ अधि० ३ ) ।
चूडामणिः~ रविप्रहः सूर्यबारे सोमे सोमग्रहस्तथा । चूडामणिरिति ख्यात-
स्तत्रानन्तफलं लभेत् ॥ ( पु० चि० पृ० ३४७ ) ।
चेत् – ( अव्ययम् ) [ क ] संभावनाविषयता । यथा सुदृष्टिश्वेदमविष्यत्
सुभिक्षमभविष्यत् इत्यादौ । [ख ] असंदेहेपि संदिग्धतया कथनम्
( शब्दार्थचि० ) । यथा सत्यं चेद्गुरुवाक्यमेव पितरो देवाश्च चेत्
योगिनी प्रीता चेत् परदेवता च यदि चेत् वेदाः प्रमाणं हि चेत् ।
शाक्तीयं यदि दर्शनं भवति चेदाज्ञाप्यमोघास्ति चेत् स्वातन्त्रा अपि
कौलिकाश्च यदि चेत् स्यान्मे जयः सर्वदा ॥ (तघ्रम्) इत्यादौ (पाच० ) ।
चेष्टा – ( कर्म ) [ १ ] [ क ] ईप्सितं जिहासितं वा अर्थमधिकृत्येप्सा-
जिहासाप्रयुक्तस्य तदुपायानुष्ठानलक्षणा समीहा (वात्स्या० १।१।११)।
यथा चेष्टेन्द्रियार्थाश्रयः शरीरम् ( गौ० १२।१।११ ) इत्यादौ । [ ख ]
प्रयत्नवदात्मसंयोगासमवायिकारणकक्रिया । [ग] स्वासमवेत स्वातिरिक्त-
स्पर्शवदन्यप्रयत्नजन्यक्रिया ( वै० उ० ५११/१ ) । तल्लक्षणं च चेष्टात्व-
मेब । तच्च प्रयत्नजन्यताबच्छेदको जातिविशेषः (गौ० दृ० १/१/११ ) ।
अत्रोच्यते आत्मजन्या भवेदिच्छा इच्छाजन्या भवेत्कृतिः । कृतिजन्या
भवेञ्चेष्टा तज्जन्यैव क्रिया भवेत् ॥ इति (वै० वि० ५११/१ ) । [६]
हिताहितप्राप्तिपरिहारार्थ: स्पन्दः ( न्या० वा० १/१/१९५० ७१ )
[ ] ] हिताहितप्राप्तिपरिहारार्था क्रिया ( त० भा० प्रमे० पृ० २५ ) ।
[२] शब्दस्मारकः शब्दानुमापको वा हस्तादिक्रियाविशेषः ( अमि-
नयः ) । यथा मूकस्य पद्यगानकर्या वा हस्तक्रिया । अत्रानुमानं
च भयम् घटमानयेतिशब्दविषयकामिप्रायवान् घटमानयेतिशब्दव्यञ्ज-
कचेष्टाकर्तृत्वात् यथा अहम् इति अस्मादनुमानाद्धटमानयेति
३६न्या. ०
२८१
चिरनिर्मथितः - (अभिः ) आधानकाले निर्मथ्य गार्हपत्ये नित्यं भृतोग्निः
( जै० न्या० अ० १ पा० ४ अधि० १०) ।
चुश्रुषा – इक्षुदण्डभक्षणे तद्रसस्वीकारे च यः शब्दविशेषस्तस्यानुकरणं
चुश्रुषा इति ( जै० न्या० अ० १० पा० २ अधि० ३ ) ।
चूडामणिः~ रविप्रहः सूर्यबारे सोमे सोमग्रहस्तथा । चूडामणिरिति ख्यात-
स्तत्रानन्तफलं लभेत् ॥ ( पु० चि० पृ० ३४७ ) ।
चेत् – ( अव्ययम् ) [ क ] संभावनाविषयता । यथा सुदृष्टिश्वेदमविष्यत्
सुभिक्षमभविष्यत् इत्यादौ । [ख ] असंदेहेपि संदिग्धतया कथनम्
( शब्दार्थचि० ) । यथा सत्यं चेद्गुरुवाक्यमेव पितरो देवाश्च चेत्
योगिनी प्रीता चेत् परदेवता च यदि चेत् वेदाः प्रमाणं हि चेत् ।
शाक्तीयं यदि दर्शनं भवति चेदाज्ञाप्यमोघास्ति चेत् स्वातन्त्रा अपि
कौलिकाश्च यदि चेत् स्यान्मे जयः सर्वदा ॥ (तघ्रम्) इत्यादौ (पाच० ) ।
चेष्टा – ( कर्म ) [ १ ] [ क ] ईप्सितं जिहासितं वा अर्थमधिकृत्येप्सा-
जिहासाप्रयुक्तस्य तदुपायानुष्ठानलक्षणा समीहा (वात्स्या० १।१।११)।
यथा चेष्टेन्द्रियार्थाश्रयः शरीरम् ( गौ० १२।१।११ ) इत्यादौ । [ ख ]
प्रयत्नवदात्मसंयोगासमवायिकारणकक्रिया । [ग] स्वासमवेत स्वातिरिक्त-
स्पर्शवदन्यप्रयत्नजन्यक्रिया ( वै० उ० ५११/१ ) । तल्लक्षणं च चेष्टात्व-
मेब । तच्च प्रयत्नजन्यताबच्छेदको जातिविशेषः (गौ० दृ० १/१/११ ) ।
अत्रोच्यते आत्मजन्या भवेदिच्छा इच्छाजन्या भवेत्कृतिः । कृतिजन्या
भवेञ्चेष्टा तज्जन्यैव क्रिया भवेत् ॥ इति (वै० वि० ५११/१ ) । [६]
हिताहितप्राप्तिपरिहारार्थ: स्पन्दः ( न्या० वा० १/१/१९५० ७१ )
[ ] ] हिताहितप्राप्तिपरिहारार्था क्रिया ( त० भा० प्रमे० पृ० २५ ) ।
[२] शब्दस्मारकः शब्दानुमापको वा हस्तादिक्रियाविशेषः ( अमि-
नयः ) । यथा मूकस्य पद्यगानकर्या वा हस्तक्रिया । अत्रानुमानं
च भयम् घटमानयेतिशब्दविषयकामिप्रायवान् घटमानयेतिशब्दव्यञ्ज-
कचेष्टाकर्तृत्वात् यथा अहम् इति अस्मादनुमानाद्धटमानयेति
३६न्या. ०