2023-02-20 00:54:39 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
१९१
भावः । सत्प्रतियोगित्वं रूपादिव्यक्तीनामिति लक्षणसमन्वयो बोभ्यः ।
अत्र सद्घटायतिरिक्ते तद्रूपव्यक्तीनामसत्वेन यत्र यत्र तद्धटादिमेदस्तत्र
तत्र तद्रूपव्यक्त्याद्यत्यन्ताभावः इति व्याप्तेः सखात्तादृशरूपादिव्यत्तय-
व्यन्तामावस्य तादृशान्योन्याभावव्यापकत्वं संभवतीति बोध्यम् । एवं
रसादावपि लक्षणसमन्वयः स्वयमूह्यः ।
एतत् - [क] प्रत्यक्षबुद्धिविषयः (दि० ४५० १७९) (ग० शक्ति०
पृ० ११६ ) । यथा एतत् जलमस्ति इति प्रत्यक्षे विषयो जलम् ।
[ख] समीपतरबर्ति वस्तु इति केचिद्वदन्ति ( दि० ४ १० १७९ ) ।
[ग] एतदोर्थच लौकिक प्रत्यक्षविषयताविशिष्टम् ( ग० शक्ति० टी०
पृ० ११६ ) । यथा एषोर्ष्यः इति प्रत्यक्षेमस्यैतदर्थता ।
एव - १ एवकारार्थस्तु त्रिविध इति प्रायः । तथाहि । विशेषणसंगतः
विशेष्यसंगतः क्रियासंगतश्चेति त्रिविध एवकारः । तत्राद्ये एवकारार्थः
अयोगव्यवच्छेदः । यथा शङ्खः पाण्डुर एवेत्यादौ । अत्र शङ्खत्वाषच्छेदेन
पाण्डुरत्यायोगव्यवच्छेदो बुध्यते । अथवा विशेष्ये शङ्खे पाण्डुरत्वायोग-
व्यवच्छेदो बोध्यते ( म० प्र० १ पृ० ७ ) । केचित्तु पाण्डुरत्वादी
शङ्खादिनिष्ठः स्यन्ताभावप्रतियोगित्व व्यवच्छेदो बोध्यत इत्याहुः (प० मा० ) ।
द्वितीये अन्ययोगव्यवच्छेदः । यथा पार्थ एव धनुर्धर इत्यादौ ( नील०
पृ० ४९ ) ( म० प्र० १ पृ० ७ ) । अत्र धनुर्धरे पार्थान्यतादात्म्य-
व्यवच्छेदो बुभ्यते । अथवा विशेषणे धनुर्धरे पार्थान्ययोगव्यवच्छेदो
बोभ्यते । धनुर्धरपदस्योत्कृष्टधनुर्धरे लक्षणा । तथैव तात्पर्यात् । पार्था-
न्ययोगस्तत्तादात्म्यम् ( म० प्र० १ १० ७ ) । केचित्तु धनुर्धरादि-
निष्ठान्योन्याभाषप्रतियोगित्वष्यवच्छेदः पार्थादौ प्रतीयत इत्याहुः
( प० मा० ) । यद्वा पार्थान्यस्मिन् प्रशस्तधनुर्धरत्वं व्यवच्छिद्यते
( वाच० ) । तृतीये अत्यन्तायोगव्यवच्छेदः । यथा नीलं सरोजं
भवत्येवेत्यादौ । अत्र अन्वयितावच्छेदकसरोजत्वसामानाधिकरण्येन
सरोजनीलभवनकर्तृत्वात्यन्तायोगव्यवच्छेदो बुध्यते । अथवा संभवाभि-
प्रायके नीलं सरोजं भवत्येव इत्यादी अन्वयिताबच्छेदकसरोजत्वसामाना-
भावः । सत्प्रतियोगित्वं रूपादिव्यक्तीनामिति लक्षणसमन्वयो बोभ्यः ।
अत्र सद्घटायतिरिक्ते तद्रूपव्यक्तीनामसत्वेन यत्र यत्र तद्धटादिमेदस्तत्र
तत्र तद्रूपव्यक्त्याद्यत्यन्ताभावः इति व्याप्तेः सखात्तादृशरूपादिव्यत्तय-
व्यन्तामावस्य तादृशान्योन्याभावव्यापकत्वं संभवतीति बोध्यम् । एवं
रसादावपि लक्षणसमन्वयः स्वयमूह्यः ।
एतत् - [क] प्रत्यक्षबुद्धिविषयः (दि० ४५० १७९) (ग० शक्ति०
पृ० ११६ ) । यथा एतत् जलमस्ति इति प्रत्यक्षे विषयो जलम् ।
[ख] समीपतरबर्ति वस्तु इति केचिद्वदन्ति ( दि० ४ १० १७९ ) ।
[ग] एतदोर्थच लौकिक प्रत्यक्षविषयताविशिष्टम् ( ग० शक्ति० टी०
पृ० ११६ ) । यथा एषोर्ष्यः इति प्रत्यक्षेमस्यैतदर्थता ।
एव - १ एवकारार्थस्तु त्रिविध इति प्रायः । तथाहि । विशेषणसंगतः
विशेष्यसंगतः क्रियासंगतश्चेति त्रिविध एवकारः । तत्राद्ये एवकारार्थः
अयोगव्यवच्छेदः । यथा शङ्खः पाण्डुर एवेत्यादौ । अत्र शङ्खत्वाषच्छेदेन
पाण्डुरत्यायोगव्यवच्छेदो बुध्यते । अथवा विशेष्ये शङ्खे पाण्डुरत्वायोग-
व्यवच्छेदो बोध्यते ( म० प्र० १ पृ० ७ ) । केचित्तु पाण्डुरत्वादी
शङ्खादिनिष्ठः स्यन्ताभावप्रतियोगित्व व्यवच्छेदो बोध्यत इत्याहुः (प० मा० ) ।
द्वितीये अन्ययोगव्यवच्छेदः । यथा पार्थ एव धनुर्धर इत्यादौ ( नील०
पृ० ४९ ) ( म० प्र० १ पृ० ७ ) । अत्र धनुर्धरे पार्थान्यतादात्म्य-
व्यवच्छेदो बुभ्यते । अथवा विशेषणे धनुर्धरे पार्थान्ययोगव्यवच्छेदो
बोभ्यते । धनुर्धरपदस्योत्कृष्टधनुर्धरे लक्षणा । तथैव तात्पर्यात् । पार्था-
न्ययोगस्तत्तादात्म्यम् ( म० प्र० १ १० ७ ) । केचित्तु धनुर्धरादि-
निष्ठान्योन्याभाषप्रतियोगित्वष्यवच्छेदः पार्थादौ प्रतीयत इत्याहुः
( प० मा० ) । यद्वा पार्थान्यस्मिन् प्रशस्तधनुर्धरत्वं व्यवच्छिद्यते
( वाच० ) । तृतीये अत्यन्तायोगव्यवच्छेदः । यथा नीलं सरोजं
भवत्येवेत्यादौ । अत्र अन्वयितावच्छेदकसरोजत्वसामानाधिकरण्येन
सरोजनीलभवनकर्तृत्वात्यन्तायोगव्यवच्छेदो बुध्यते । अथवा संभवाभि-
प्रायके नीलं सरोजं भवत्येव इत्यादी अन्वयिताबच्छेदकसरोजत्वसामाना-