2023-02-20 00:54:29 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
न्यायकोवः ।
मिरुपकारं संपाद्य पाकेनौदनं भावयेत् (संपादयेत् ) इति माध्याद्यन्वयेन
वाक्यार्थः संपद्यते (लौ० भा० टी० पृ० १० ) ।
इतिहासः - पुरावृत्तप्रकाशको प्रन्थविशेषः । यथा महा मारतादिः (वाच० ) ।
तत्राम्म्रायते बाको वाक्येतिहासपुराणः पञ्चमो वेदानां वेदः ( छान्दो० ) ।
स्वाध्यायं श्रावयेत्पित्र्ये धर्मशास्त्राणि चैव हि । आख्यानानीतिहासांश्च
पुराणानि खिलानि च ॥ ( मनु० ३।२३२) इति । इतिहासलक्षणं
च धर्मार्थकाममोक्षाणानुपदेशसमन्वितम् । पूर्ववृत्तकथायुक्तमितिहासं
प्रचक्षते ॥ इति ( वाच० ) ।
इदम् – प्रत्यक्षबुद्धिविषयः ( दि० ४ १० १७९ ) ( ग० शक्ति० ) ।
यथा अयम् उदयति विततोर्ध्वरश्मिजाल: ( माघ ० ) इदं किलाब्याज-
मनोहरं वपुः ( शाकु० ) इत्यादाविदंपदार्थः । इदमर्थश्च लौकिकप्रत्यक्ष-
विषयताविशिष्टम् (ग० शक्ति० टी० पृ० ११६ ) । चक्षुःसंनिकृष्टे
व्यक्तिविशेषे अयं घटः इति प्रत्यक्षे घटस्येदमर्थता । अत्रेदं बोध्यम् । इदमः
संनिकृष्टवाचित्वम् । तत्रोक्तम् अस्येति प्रत्यक्षादिसंनिघापितस्य जगत
इदमा निर्देश: ( शारी० भा० ) इति । संनिकृष्टत्वं च बुद्धिमात्रेणापि ।
तच ज्ञानलक्षणया प्रत्यासत्या स्मरणादिना च भवति । यथा कौमुदीयं
विरच्यते इत्यत्र भाविन्यपि कौमुदी बुद्ध्या संनिषापितत्वेन इदमा
निर्दिश्यते ( वाच० ) ।
इन्द्रियम् [क] स्वविषयग्रहणलक्षणानीन्द्रियाणि ( बात्स्या० १११।
१२ ) । [ख] शरीरसंयुक्तं ज्ञानकरणमतीन्द्रियम् ( त० कौ० पू०
३) (प्र० प्र० पृ० ११ ) । तच्च प्रत्यक्षप्रमाणमित्युच्यते ( स० कौ०
पृ० ८ ) ( त० सं० ) । अयमाशयः । यदा निर्विकल्पकरूपा प्रमा
फलं तदा इन्द्रियं करणम् । तद्यथा आत्मा मनसा संयुज्यते । मन
इन्द्रियेण । इन्द्रियमर्थेन । इन्द्रियाणां स्वसंबद्धवस्तुप्रकाशकारित्वम्
इति नियमात् । ततोर्थसंनिकृष्टेनेन्द्रियेण निर्विकल्पकज्ञानं जन्यते ।
तस्य ज्ञानस्येन्द्रियं करणम् छिदाया इन परशुः । इन्द्रियार्थसंनिकर्षो-
बान्तरव्यापारः छिदाकरणस्य परशोरिव दारुसंयोगः । निर्विकल्पकं झा
मिरुपकारं संपाद्य पाकेनौदनं भावयेत् (संपादयेत् ) इति माध्याद्यन्वयेन
वाक्यार्थः संपद्यते (लौ० भा० टी० पृ० १० ) ।
इतिहासः - पुरावृत्तप्रकाशको प्रन्थविशेषः । यथा महा मारतादिः (वाच० ) ।
तत्राम्म्रायते बाको वाक्येतिहासपुराणः पञ्चमो वेदानां वेदः ( छान्दो० ) ।
स्वाध्यायं श्रावयेत्पित्र्ये धर्मशास्त्राणि चैव हि । आख्यानानीतिहासांश्च
पुराणानि खिलानि च ॥ ( मनु० ३।२३२) इति । इतिहासलक्षणं
च धर्मार्थकाममोक्षाणानुपदेशसमन्वितम् । पूर्ववृत्तकथायुक्तमितिहासं
प्रचक्षते ॥ इति ( वाच० ) ।
इदम् – प्रत्यक्षबुद्धिविषयः ( दि० ४ १० १७९ ) ( ग० शक्ति० ) ।
यथा अयम् उदयति विततोर्ध्वरश्मिजाल: ( माघ ० ) इदं किलाब्याज-
मनोहरं वपुः ( शाकु० ) इत्यादाविदंपदार्थः । इदमर्थश्च लौकिकप्रत्यक्ष-
विषयताविशिष्टम् (ग० शक्ति० टी० पृ० ११६ ) । चक्षुःसंनिकृष्टे
व्यक्तिविशेषे अयं घटः इति प्रत्यक्षे घटस्येदमर्थता । अत्रेदं बोध्यम् । इदमः
संनिकृष्टवाचित्वम् । तत्रोक्तम् अस्येति प्रत्यक्षादिसंनिघापितस्य जगत
इदमा निर्देश: ( शारी० भा० ) इति । संनिकृष्टत्वं च बुद्धिमात्रेणापि ।
तच ज्ञानलक्षणया प्रत्यासत्या स्मरणादिना च भवति । यथा कौमुदीयं
विरच्यते इत्यत्र भाविन्यपि कौमुदी बुद्ध्या संनिषापितत्वेन इदमा
निर्दिश्यते ( वाच० ) ।
इन्द्रियम् [क] स्वविषयग्रहणलक्षणानीन्द्रियाणि ( बात्स्या० १११।
१२ ) । [ख] शरीरसंयुक्तं ज्ञानकरणमतीन्द्रियम् ( त० कौ० पू०
३) (प्र० प्र० पृ० ११ ) । तच्च प्रत्यक्षप्रमाणमित्युच्यते ( स० कौ०
पृ० ८ ) ( त० सं० ) । अयमाशयः । यदा निर्विकल्पकरूपा प्रमा
फलं तदा इन्द्रियं करणम् । तद्यथा आत्मा मनसा संयुज्यते । मन
इन्द्रियेण । इन्द्रियमर्थेन । इन्द्रियाणां स्वसंबद्धवस्तुप्रकाशकारित्वम्
इति नियमात् । ततोर्थसंनिकृष्टेनेन्द्रियेण निर्विकल्पकज्ञानं जन्यते ।
तस्य ज्ञानस्येन्द्रियं करणम् छिदाया इन परशुः । इन्द्रियार्थसंनिकर्षो-
बान्तरव्यापारः छिदाकरणस्य परशोरिव दारुसंयोगः । निर्विकल्पकं झा